Dr. Volodymyr & Mr. Zelensky: de donkere kant van de Oekraïense president

"Held van de vrijheid’, ’Held van onze tijd’, ’Der Unbeugsame’, ’De onwaarschijnlijke Oekraïense held die Poetin trotseerde en de wereld verenigde’, ’Zelenski, Oekraïne in bloed’: de media en de westerse leiders weten niet meer met welke superlatieven zij de Oekraïense president moeten bezingen, zo gefascineerd zijn zij door de ’verbazingwekkende veerkracht’ van de komiek die op miraculeuze wijze veranderde in een ’krijgsheer’ en ’redder van de democratie’.

Sinds drie maanden haalt het Oekraïense staatshoofd de voorpagina’s van tijdschriften, opent hij het nieuws, opent hij het filmfestival van Cannes, spreekt hij parlementen toe, feliciteert en vermaant hij zijn collega’s aan het hoofd van staten die tien keer machtiger zijn dan hijzelf, met een vrolijkheid en een tactisch gevoel die geen enkele filmacteur of politiek leider vóór hem ooit gekend heeft.

Hoe kunnen we niet in de ban raken van deze onwaarschijnlijke Mr. Bean die, nadat hij het publiek voor zich gewonnen had met zijn grimassen en extravaganties (naakt in een winkel lopen en een pianist nadoen terwijl hij met zijn geslacht speelt, bijvoorbeeld), van de ene dag op de andere zijn fratsen en grauwe woordspelingen kon inruilen voor een grijsgroen T-shirt, een baard van een week en woorden vol ernst om zijn troepen, die door de gemene Russische beer worden belaagd, weer op het goede spoor te brengen?

Sinds 24 februari heeft Volodymyr Zelensky zich onbetwistbaar bewezen als een buitengewoon getalenteerd kunstenaar van de internationale politiek. Degenen die zijn carrière als komiek hadden gevolgd waren niet verbaasd, want zij kenden zijn aangeboren gevoel voor improvisatie, zijn mimetische vermogens, zijn vermetelheid van spel. De manier waarop hij tussen 31 december 2018 en 21 april 2019 in een paar weken tijd campagne voerde en taaie tegenstanders als voormalig president Porosjenko versloeg, waarbij hij zijn productieteam en gulle oligarchische donoren mobiliseerde, bewees reeds de omvang van zijn talenten. Maar het duurde nog even om het proces te veranderen. Dit is nu gebeurd.

Een talent voor bedriegen

Maar zoals vaak het geval is, lijkt de façade zelden op de backstage. Het spotlicht verbergt meer dan het laat zien. En hier moeten we toegeven dat het beeld minder rooskleurig is: zowel zijn prestaties als staatshoofd als zijn optreden als verdediger van de democratie laten veel te wensen over.

Zelensky’s talent voor dubbelspel bleek zodra hij was verkozen. Hij werd verkozen met 73,2% van de stemmen en beloofde een einde te maken aan de corruptie, Oekraïne te leiden op het pad van vooruitgang en beschaving en vooral vrede te sluiten met de Russischtalige Donbass. Zodra hij was verkozen, heeft hij al zijn beloften met zo’n ontijdige ijver verbroken met als gevolg dat zijn populariteitscijfer in januari 2022 tot 23% was gedaald en zijn twee belangrijkste tegenstanders hem voorbijstreefden.

Om zijn oligarchische sponsors tevreden te stellen, lanceert de pas verkozen president vanaf mei 2019 een massaal grondprivatiseringsprogramma dat betrekking heeft op 40 miljoen hectare goede landbouwgrond, onder het voorwendsel dat het moratorium op de verkoop van grond het bbp van het land miljarden dollars zou hebben gekost. In het kielzog van de programma’s voor "ont-communisering" en "ont-Russificatie" die sinds de pro-Amerikaanse staatsgreep van februari 2014 zijn opgestart, lanceert hij een grootscheepse operatie van privatisering van staatsbezittingen, fiscale soberheid, deregulering van de arbeidswetgeving en ontmanteling van de vakbonden, tot woede van een meerderheid van de Oekraïners die niet hadden begrepen wat hun kandidaat bedoelde met "vooruitgang", "verwestersing" en "normalisering" van de Oekraïense economie. In een land dat in 2020 een inkomen per hoofd van de bevolking had van 3.726 dollar tegen 10.126 dollar voor de Russische tegenstander, terwijl in 1991 het gemiddelde inkomen van Oekraïne dat van Rusland overtrof, is de onderlinge vergelijking niet rooskleurig. En het is begrijpelijk dat de Oekraïners deze zoveelste neoliberale hervorming niet hebben toegejuicht.

De opmars naar de beschaving zal de vorm aannemen van een nieuw decreet dat op 19 mei 2021 de overheersing van de Oekraïense taal verzekert en het Russisch verbant uit alle domeinen van het openbare leven, de administratie, de scholen en de ondernemingen, tot grote voldoening van de nationalisten en tot verbijstering van de Russischtalige bevolking van het zuidoosten van het land.

Een weggelopen sponsor

De staat van dienst op het gebied van corruptie is niet beter. In 2015 schatte The Guardian dat Oekraïne het meest corrupte land van Europa was. In 2021 plaatste Transparency International, een westerse ngo die in Berlijn is gevestigd, Oekraïne op de 122e plaats in de wereld voor corruptie, dicht bij het gehate Rusland (136e). Niet briljant voor een land dat doorgaat voor een toonbeeld van deugd tegenover Russische barbaren. Corruptie is overal, in ministeries, administraties, overheidsbedrijven, het parlement, de politie, en zelfs in het Hoge Gerechtshof voor Corruptiebestrijding volgens de Kyiv Post! Het is niet ongewoon om rechters te zien rondrijden in Porsches, constateren de kranten.

De belangrijkste sponsor van Zelensky, Ihor Kolomoïsky, een inwoner van Genève waar hij luxueuze kantoren heeft met uitzicht op de haven, is niet de minste van deze oligarchen die profiteren van de heersende corruptie: op 5 maart 2021 kondigde Anthony Blinken, die waarschijnlijk niet anders kon, aan dat het State Department zijn tegoeden had geblokkeerd en hem uit de Verenigde Staten had verbannen wegens "betrokkenheid bij belangrijke corruptie". Kolomoysky werd er inderdaad van beschuldigd 5,5 miljard dollar te hebben verduisterd van de Privatbank, een staatsbank. Toevallig was de brave Ihor ook de voornaamste aandeelhouder van de olieholding Burisma, die de zoon van Joe Biden, Hunter, in dienst had tegen een bescheiden vergoeding van 50.000 dollar per maand en die thans wordt onderzocht door de openbare aanklager van Delaware. Een slimme voorzorgsmaatregel: Kolomoisky, die persona non grata is geworden in Israël en volgens sommige getuigen een vluchteling in Georgië is, zal waarschijnlijk niet in de getuigenbank verschijnen.

Het is diezelfde Kolomoisky, die een sleutelfiguur is in de vooruitgang van Oekraïne, die de hele acteercarrière van Zelensky heeft vormgegeven en die betrokken is bij de Pandora Papers-affaire die in oktober 2021 door de pers is onthuld. Uit deze papieren bleek dat het TV-kanaal 1+1, dat toebehoort aan de verzwelgende oligarch, sinds 2012 niet minder dan 40 miljoen dollar had betaald aan zijn ster Zelensky en dat deze laatste, kort voordat hij tot president werd verkozen en met de hulp van zijn naaste bewaker van Kryvyi Rih - de twee broers Shefir, de ene is de auteur van Zelensky’s scripts en de andere het hoofd van de Staatsveiligheidsdienst (SBU), en de producent en eigenaar van hun gezamenlijke productiemaatschappij Kvartal 95 - zorgvuldig aanzienlijke sommen geld had overgemaakt naar offshore-rekeningen die waren geopend op naam van zijn vrouw, terwijl hij drie niet-aangegeven flats in Londen had gekocht voor een bedrag van 7,5 miljoen dollar.

Deze voorliefde van de "dienaar van het volk" (de naam van zijn TV-serie en politieke partij) voor niet-proletarisch comfort wordt bevestigd door een foto die kortstondig op sociale netwerken verscheen en onmiddellijk werd verwijderd door anti-complot fact-checkers, waarop te zien is hoe hij zich op zijn gemak voelt in een tropisch paleis voor een paar tienduizenden dollars per nacht, ook al zou hij zijn wintervakantie doorbrengen in een bescheiden skioord in de Karpaten.

De kunst van de belastingoptimalisering en de veelvuldige bezoeken aan omstreden oligarchen pleiten niet voor een onvoorwaardelijk presidentieel engagement om de corruptie te bestrijden. Dat geldt ook voor het feit dat hij heeft geprobeerd de lastige president van het Constitutionele Hof, Oleksandr Tupytskyi, af te zetten en vervolgens tot premier heeft benoemd nadat zijn voorganger, Oleksyi Goncharuk, wegens een schandaal zijn ambt had neergelegd, een onbekende man genaamd Denys Chmynal, maar die de verdienste had een van de fabrieken te runnen van de rijkste man van het land, Rinat Akhmetov, eigenaar van de beroemde Azovstal fabriek, het laatste toevluchtsoord van de heldhaftige vrijheidsstrijders van het Azov bataljon. Strijders met tatoeages op hun armen, nek, rug of borst ter verheerlijking van de Wolfsangel van de SS-divisie Das Reich, zinsneden van Adolf Hitler of hakenkruizen, zoals te zien op de talloze video’s die de Russen na hun overgave hebben vrijgegeven.

Gijzelaar van de Azov bataljons

Want de toenadering van de flamboyante Volodymyr tot de meest extreme vertegenwoordigers van Oekraïens nationalistisch rechts is niet de minste van Dr. Zelenski’s eigenaardigheden. Deze medeplichtigheid werd onmiddellijk met de grootste felheid ontkend door de westerse pers, die het schandalig vond vanwege de plotseling herontdekte joodse afkomst van de president. Hoe kan een Joodse president sympathiseren met neonazi’s, die worden voorgesteld als een kleine minderheid van buitenstaanders? Men moet geen krediet geven aan de "denazificatie" operatie geleid door Vladimir Poetin...

En toch zijn de feiten hardnekkig en verre van triviaal.

Het is zeker dat Zelensky persoonlijk nooit dicht bij de neonazi-ideologie of zelfs maar bij Oekraïens nationalistisch extreem-rechts is geweest. Zijn joodse afstamming, ook al is die betrekkelijk gering en is er vóór februari 2022 nooit aanspraak op gemaakt, sluit uiteraard elk antisemitisme van zijn kant uit. Deze toenadering verraadt geen verwantschap, maar is een kwestie van banale raison d’état en een welbegrepen mengsel van pragmatisme en het instinct om fysiek en politiek te overleven.

Men moet teruggaan tot oktober 2019 om de aard van de relatie tussen Zelensky en extreem-rechts te begrijpen. En je moet begrijpen dat deze extreem-rechtse formaties, ook al wegen ze slechts 2% van het electoraat, toch bijna een miljoen zeer gemotiveerde en goed georganiseerde mensen vertegenwoordigen die verspreid zijn over talloze groeperingen en bewegingen, waarvan het Azov-regiment (al in 2014 mede opgericht en gefinancierd door Kolomoysky, nog steeds hij!) slechts de bekendste is. Daaraan moeten nog worden toegevoegd de organisaties Aïdar, Dnipro, Safari, Svoboda, Pravy Sektor, C14 en National Corps om volledig te zijn.

C14, genoemd naar het aantal woorden in de zin van de Amerikaanse neonazi David Lane ("Wij moeten het bestaan van ons volk en een toekomst voor blanke kinderen veiligstellen"), is een van de minst bekende in het buitenland maar het meest gevreesd om zijn racistische geweld in Oekraïne. Al deze groepen zijn min of meer opgegaan in het Oekraïense leger en de nationale garde op initiatief van hun leider, voormalig minister van Binnenlandse Zaken Arsen Avakov, die van 2014 tot 2021 onbetwist de scepter zwaaide over het Oekraïense veiligheidsapparaat. Zij zijn degenen die Zelensky "veteranen van de herfst 2019" noemt.

Enkele maanden na zijn verkiezing ging de jonge president naar de Donbass om te proberen zijn verkiezingsbelofte na te komen en de akkoorden van Minsk, die door zijn voorganger waren ondertekend, te doen naleven. De extreem-rechtse strijdkrachten, die sinds 2014 de steden Donetsk en Lugansk beschieten ten koste van tienduizend doden, verwelkomen hem met de grootste omzichtigheid omdat ze wantrouwig staan tegenover deze "pacifistische" president. Zij voeren een genadeloze campagne tegen de vrede onder het motto "Geen overgave". In een video smeekt een bleke Zelensky hen: "Ik ben de president van dit land. Ik ben 41 jaar oud. Ik ben geen loser. Ik kom naar je toe en ik zeg je: haal de wapens weg. De video werd vrijgegeven op sociale netwerken en Zelensky werd onmiddellijk het doelwit van een haatcampagne. Dit zou het einde betekenen van zijn streven naar vrede en de uitvoering van de akkoorden van Minsk.

Kort na dit incident vond een beperkte terugtrekking van de extremistische strijdkrachten plaats, waarna de bombardementen in alle ernst werden hervat.

Nationalistische kruistocht

Het probleem is dat Zelensky niet alleen heeft toegegeven aan hun chantage, maar zich bij hen heeft aangesloten in hun nationalistische kruistocht. Na zijn mislukte expeditie in november 2019 ontvangt hij verschillende extreem-rechtse leiders, waaronder Yehven Taras, de leider van de C14, terwijl zijn minister-president verschijnt naast Andryi Medvedko, een neonazi figuur die verdacht wordt van moord. Hij steunt ook de voetballer Zolzulya tegen Spaanse fans die hem ervan beschuldigen een nazi te zijn vanwege zijn verklaarde steun aan Stepan Bandera, de nationalistische leider die tijdens de oorlog met nazi-Duitsland collaboreerde (en met de CIA na de oorlog) en deelnam aan de Joodse Holocaust.

Samenwerking met nationalistische radicalen is alom bekend. In november vorig jaar benoemde Zelensky de ultranationalistische Pravy Sektor Dmytro Yarosh tot speciaal adviseur van de opperbevelhebber van het Oekraïense leger en, sinds februari 2022, tot hoofd van het Vrijwilligersleger, dat terreur uitoefent in de achterhoede. Tegelijkertijd benoemde hij Oleksander Poklad, bijgenaamd "de wurger" vanwege zijn voorliefde voor martelen, tot hoofd van de contraspionagedienst van de SBU. In december, twee maanden voor de oorlog, was het de beurt aan een andere Pravy Sektor-leider, commandant Dmytro Kotsoejbajlo, om beloond te worden met de titel van "Held van Oekraïne", terwijl Zelenski een week na het begin van de vijandelijkheden de regionale gouverneur van Odessa liet vervangen door Maksym Marchenko, commandant van het ultranationalistische Aïdar bataljon, hetzelfde bataljon waarmee Bernard-Henri Lévy een punt zou maken van het marcheren.

Was het de wens om uiterst rechts in stelling te brengen? Gedeelde ultra-patriottisme? Of een simpele samenkomst van belangen tussen een neoliberaal, Atlantisch, pro-westers rechts en een nationalistisch uiterst rechts dat ervan droomt de Russen te vermorzelen en "de blanke rassen van de wereld te leiden in een laatste kruistocht tegen de Untermenschen onder leiding van de Semieten", zoals voormalig plaatsvervanger Andryi Biletsky, hoofd van het Nationaal Korps, het formuleerde? Het is niet duidelijk, aangezien geen enkele journalist het heeft gewaagd Zelensky deze vraag te stellen.

Wat echter niet ter discussie staat, is de steeds autoritairder en zelfs misdadiger koers die het Oekraïense regime vaart. Zozeer zelfs dat de fanatiekelingen zich wel twee keer zouden moeten bedenken alvorens hun idool te nomineren voor de Nobelprijs voor de Vrede. Terwijl de media de andere kant opkijken, wordt een ware campagne van intimidatie, ontvoeringen en executies uitgevoerd tegen plaatselijke en nationale gekozen functionarissen die ervan worden verdacht Russische agenten te zijn of samen te werken met de vijand, omdat men een escalatie van het conflict wil voorkomen.

"Een verrader minder in Oekraïne! Hij werd ter dood veroordeeld en berecht door de volksrechtbank! Zo kondigde de adviseur van de minister van Binnenlandse Zaken, Anton Gerasjenko, op zijn Telegram-account de moord aan op Volodymyr Strok, burgemeester en voormalig plaatsvervanger van het stadje Kremnina. Hij werd ervan verdacht met de Russen te hebben samengewerkt, werd ontvoerd en gemarteld alvorens te worden geëxecuteerd. Op 7 maart werd de burgemeester van Gostomel vermoord omdat hij had geprobeerd met het Russische leger te onderhandelen over een humanitaire corridor. Op 24 maart heeft de burgemeester van Kupyansk Zelensky gevraagd zijn dochter, die door SBU-agenten was ontvoerd, vrij te laten. Tegelijkertijd werd een van de Oekraïense onderhandelaars dood aangetroffen nadat hij door de nationalistische media was beschuldigd van verraad. Niet minder dan elf burgemeesters zijn tot nu toe als vermist opgegeven, ook in gebieden die nooit door de Russen zijn bezet...

Oppositiepartijen verboden

Maar de repressie houdt daar niet op. Het treft de kritische media, die allemaal zijn gesloten, en de oppositiepartijen, die allemaal zijn ontbonden.

In februari 2021 sloot Zelensky drie oppositiekanalen die als pro-Russisch werden beschouwd en die eigendom zouden zijn van oligarch Viktor Medvedchuk, NewsOne, Zik en 112 Ukraine. Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken verwelkomde deze aanval op de persvrijheid en verklaarde dat de Verenigde Staten de Oekraïense inspanningen om de kwaadaardige invloed van Rusland tegen te gaan, steunden... In januari 2022, een maand voor de oorlog, werd Nash gesloten. Na het begin van de oorlog maakte het regime jacht op linkse journalisten, bloggers en commentatoren. Begin april werden ook twee rechtse zenders getroffen. Kanaal 5 en Pryamiy. Een presidentieel decreet verplicht alle zenders om één enkele, regeringsgezinde toon uit te zenden, natuurlijk. Onlangs strekte de heksenjacht zich zelfs uit tot ’s lands populairste kritische blogger, de Navalny van Oekraïne, Anatoliy Shariy, die op 4 mei door de Spaanse autoriteiten werd gearresteerd op verzoek van de Oekraïense politieke politie. Aanvallen op de pers die minstens gelijkwaardig zijn aan die van de alleenheerser Poetin, maar waarvan de westerse media nooit hebben gehoord...

De zuivering is nog ernstiger geweest voor de politieke partijen. Zelensky’s belangrijkste tegenstanders werden gedecimeerd. In het voorjaar van 2021 werd de woning van de belangrijkste tegenstander, Medvedtsjoek, die naar verluidt dicht bij Poetin staat, geplunderd en werd de eigenaar ervan onder huisarrest geplaatst. Op 12 april werd de afgevaardigde van de oligarch onder dwang opgesloten op een niet nader genoemde plaats, zichtbaar gedrogeerd, in afzondering, voordat hij op de televisie werd getoond en aangeboden in ruil voor de vrijlating van de verdedigers van Azovstal, in strijd met alle conventies van Genève. Zijn advocaten, die bedreigd werden, moesten afzien van zijn verdediging ten gunste van iemand die dicht bij de autoriteiten stond.

Afgelopen december was het Petro Porosjenko, die in de peilingen aan het stijgen was, die van verraad werd beschuldigd. Op 20 december 2021, om 15.07 uur, werd hij op de officiële website van de SBU vermeld als verdachte van verraad en steun aan terroristische activiteiten. De voormalige president, die een overtuigd anti-Rusland was, werd ervan beschuldigd "Oekraïne op energiegebied afhankelijk te hebben gemaakt van Rusland en van de leiders van de pseudo-republieken die onder Russische controle staan".

Op 3 maart werden activisten van Lizvizia Left door de SBU overvallen en in hechtenis genomen. Toen, op 19 maart, sloeg de repressie toe bij heel Oekraïens links. Bij decreet werden elf linkse partijen verboden: de Partij voor het Leven, de Linkse Oppositie, de Progressieve Socialistische Partij van Oekraïne, de Socialistische Partij van Oekraïne, de Unie van Linkse Krachten, de Socialisten, de Sharyi Partij, ONS, het Oppositieblok, het Volodymyr Saldo Blok.

Andere activisten, bloggers en mensenrechtenverdedigers worden gearresteerd en gemarteld, journalist Yan Taksyur, activiste Elena Brezhnaya, MMA-bokser Maxim Ryndovskiy en advocate Elena Viacheslavova, wier vader werd verkoold tijdens de pogrom van 2 mei 2014 in het Odessa Huis van Vakbonden.

Ter vervollediging van deze lijst vermelden wij de mannen en vrouwen die door de nationalisten in de straten van Kiev naakt werden uitgekleed en in het openbaar werden gegeseld, de Russische gevangenen die werden geslagen en in de benen geschoten alvorens te worden geëxecuteerd, de soldaat die zijn oog werd doorboord alvorens te worden gedood, de leden van het Georgische Legioen die in een dorp bij Kiev Russische gevangenen executeerden, terwijl hun leider er prat op ging dat hij nooit gevangenen nam.

Op het kanaal Oekraïne 24 verklaarde het hoofd van de medische dienst van het leger dat hij het bevel had gegeven "alle Russische mannen te castreren omdat zij ondermensen zijn die erger zijn dan kakkerlakken". Tenslotte maakt Oekraïne op grote schaal gebruik van gezichtsherkenningstechnologie van het bedrijf Clearview om dode Russen te identificeren en hun foto’s op Russische sociale netwerken uit te zenden en hen belachelijk te maken...

Een Oscar-winnende acteur

De voorbeelden zouden enorm kunnen worden uitgebreid, want er zijn zoveel citaten en video’s van wreedheden begaan door de troepen van de verdediger van de democratie en de mensenrechten die de scepter zwaait over het lot van Oekraïne. Maar dit zou vervelend en contraproductief zijn met een publieke opinie die ervan overtuigd is dat deze barbaarse gedragingen uitsluitend aan de Russen te wijten zijn.

Daarom is geen enkele NGO verontrust, zwijgt de Raad van Europa, stelt het Internationaal Strafhof geen onderzoek in en zwijgen de organisaties voor persvrijheid. Zij hebben niet goed geluisterd naar wat de vriendelijke Volodymyr hen begin april tijdens een bezoek aan Butcha vertelde: "Als wij geen beschaafde manier vinden om eruit te komen, dan zullen onze mensen een onbeschaafde manier vinden".

Het probleem van Oekraïne is dat de president de macht willens en wetens heeft overgedragen aan extremisten in het land zelf en aan de NAVO-militairen in het buitenland, om zich te verlustigen aan de aanbidding van de massa’s over de hele wereld. Was hij het niet die op 5 maart, tien dagen na de Russische invasie, tegen een Franse journalist zei: "Vandaag is mijn leven mooi. Ik geloof dat ik gewild ben. Ik voel dat dit de belangrijkste betekenis van mijn leven is: gewild zijn. Om te voelen dat je niet alleen ademt, loopt en iets eet. Je leeft".

Er is u verteld: Zelenski is een groot acteur. Net als zijn voorganger als Dr. Jekill & Mr. Hide in 1932, verdient hij de Oscar voor beste mannelijke rol van het decennium. Maar wanneer hij wordt geconfronteerd met de taak om zijn land weer op te bouwen na een oorlog die hij in 2019 had kunnen voorkomen, kan de terugkeer naar de realiteit moeilijk zijn.

Bronnen
– «The Comedian-Turned-President is Seriously in Over His Head», Olga Rudenko, New York Times, February 21, 2022 (Opinion Guest from Kyyiv Post).
– «How Zelensky made Peace With Neo-Nazis», and «Zelensky’s Hardline Internal Purge», Alex Rubinstein and Max Blumenthal, Consortium News, March 4 and April 20, 2022.
– «Olga Baysha Interview about Ukraine’s President», Natylie Baldwin, The Grayzone, April 28, 2022.
– «President of Ukraine Zelensky has visited disengaging area in Zolote today», @Liveupmap, 26 October 2019 (Watch on Twitter).
– «Qu’est-ce que le régiment Azov?», Adrien Nonjon, The Conversation, 24 mai 2022.
– «Public Designation of Oligarch and Former Ukrainian Public Official Ihor Kolomoyskyy Due to Involvement in Significant Corruption», Press statement, Anthony J. Blinken, US Department of State, March 5, 2021.
– «Petro Poroshenko notified of suspicion of treason and aiding terrorism», Security Service of Ukraine, 20 December 2021.
– «Un maire ukrainien prorusse enlevé et abattu», Michel Pralong, Le Matin, 3 mars 2022,