Για να κατανοήσουμε τις διεθνείς σχέσεις (1/2)

Κατά τη διάρκεια πολλών ανταλλαγών μέσω e-mail, κατέστη προφανές ότι πολλά πράγματα που θεωρώ δεδομένα δεν θεωρούνται δεδομένα από όλους τους αναγνώστες μου. Θα ήθελα λοιπόν να επανέλθω σε ορισμένες ιδέες, μερικές από τις οποίες θα σας φαίνονται μόνο γενικότητες, αλλά και σε άλλες που θα σας εκπλήξουν.

Είμαστε όλοι άνθρωποι, αλλά διαφορετικοί

Είναι δυνατόν να ταξιδέψουμε σε μια μακρινή χώρα και να συχνάσουμε μόνο σε ξενοδοχεία και ηλιόλουστες παραλίες. Είναι καλό για το μαύρισμα, αλλά από ανθρώπινη άποψη, είναι μια χαμένη ευκαιρία. Αυτή η χώρα κατοικείται από ανθρώπους σαν εμάς, ίσως διαφορετικούς στην εμφάνιση, ίσως όχι, με τους οποίους θα μπορούσαμε να είχαμε συναλλαγές. Σίγουρα θα είχαμε ξεκινήσει φιλικούς δεσμούς με ορισμένους.

Γενικά, ο ταξιδιώτης θα φροντίζει πάντα να έχει περισσότερους πόρους από εκείνους των κατοίκων της χώρας που επισκέπτεται, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει οποιοδήποτε πρόβλημα. Ίσως, σε αυτήν την άνετη κατάσταση, να αναζητήσει το άγνωστο και θα πλησιάσει μερικούς ανθρώπους. Αλλά ποιος θα μιλήσει ελεύθερα και θα εμπιστευτεί την ευτυχία και τις ανησυχίες τους σε έναν πλούσιο ταξιδιώτη;

Το ίδιο ισχύει και στις διεθνείς σχέσεις: είναι πάντα πολύ δύσκολο να γνωρίζουμε πραγματικά τι συμβαίνει στο εξωτερικό και να το κατανοήσουμε.

Οι διεθνείς σχέσεις εμπλέκουν διάφορους δράστες που μας είναι ξένοι. Δηλαδή, άνθρωποι που έχουν τραύματα και φιλοδοξίες που δεν γνωρίζουμε και που πρέπει να μοιραστούμε για να μπορέσουμε να τους κατανοήσουμε. Κάτι που είναι σημαντικό για εκείνους δεν είναι απαραίτητα αυτό που μας απασχολεί. Υπάρχουν καλοί λόγοι για αυτό και πρέπει να τους μάθουμε αν θέλουμε να προχωρήσουμε μαζί τους.

Ο καθένας από μάς θεωρεί τις αξίες του ως ποιοτικά ανώτερες από εκείνες των άλλων μέχρι να καταλάβει γιατί σκέφτονται διαφορετικά. Οι Έλληνες έλεγαν για τους ξένους ότι ήταν «βάρβαροι». Όλοι οι λαοί, όσο μορφωμένοι και αν είναι, σκέφτονται το ίδιο. Δεν έχει καμία σχέση με τον ρατσισμό, αλλά με την άγνοια.

Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι οι κουλτούρες και πολιτισμοί είναι ίσοι και ότι θα θέλατε να ζήσετε οπουδήποτε. Υπάρχουν μέρη όπου οι άνθρωποι έχουν θαμπά μάτια και μέρη όπου είναι φωτεινά.

Η ανάπτυξη των μέσων μεταφοράς επέτρεψε να φτάσουμε οπουδήποτε μέσα σε λίγες ώρες. Προβαλλόμαστε από μια στιγμή στην άλλη σε έναν άλλο κόσμο και συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε και να ενεργούμε σαν να είμαστε στο σπίτι μας. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, διαβάσαμε λίγο για εκείνους τους ξένους πριν πάμε στη πατρίδα τους. Αλλά μέχρι να τους συναντήσουμε, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποιοι συγγραφείς τους έχουν κατανοήσει και ποιοι άλλοι είναι εκτός θέματος.

Αλήθεια, δεν χρειάζεται να ταξιδέψετε σε μια χώρα για να καταλάβετε τους ανθρώπους της. Μπορούν επίσης και εκείνοι να ταξιδέψουν. Αλλά δεν πρέπει να κάνουμε λάθος στους συνομιλητές: όσοι ισχυρίζονται ότι έχουν φύγει από τους γονείς τους και μιλούν άσχημα για εκείνους είναι πολύ πιο συχνά ψεύτες παρά ήρωες. Δεν είναι αναγκαστικά κακοί άνθρωποι, μπορεί επίσης να μας πουν τι σκέφτονται για να μας αρέσουν και, όταν τους γνωρίζουμε καλύτερα, να αλλάξουν την εκδοχή τους. Ωστόσο, πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί ως προς τους εξόριστους πολιτικούς: μην συγχέουμε τον Ahmed Chalabi στο Λονδίνο με τον Charles De Gaulle. Ο πρώτος είχε φύγει από το Ιράκ μετά από μια απάτη και είπε ψέματα για όλα τα πράγματα, ο δεύτερος είχε πραγματική λαϊκή υποστήριξη στη Γαλλία. Ο πρώτος άνοιξε την πόρτα της χώρας του στους εισβολείς, ο δεύτερος απελευθέρωσε τη χώρα του από τους εισβολείς.

Οι άνθρωποι αλλάζουν με την ηλικία. Οι λαοί επίσης, αλλά είναι πολύ πιο αργοί. Αυτό που τους χαρακτηρίζει καταγράφεται στους αιώνες. Επομένως πρέπει απαραίτητα να μελετήσουμε την ιστορία τους για να τους κατανοήσουμε, ακόμα κι αν οι ίδιοι θέλουν να αγνοήσουν το παρελθόν τους, όπως οι Μουσουλμάνοι που θεωρούν, λανθασμένα, σκοτεινές τις εποχές πριν από την αποκάλυψη της θρησκείας τους. Σε κάθε περίπτωση, είναι αδύνατο να κατανοήσουμε έναν λαό χωρίς να γνωρίζουμε την ιστορία του, όχι την τελευταία δεκαετία, αλλά κατά τη διάρκεια των χιλιετιών. Πρέπει να είσαι πολύ αλαζόνας για να πιστέψεις ότι καταλαβαίνεις έναν πόλεμο πηγαίνοντας επί τόπου χωρίς να μελετήσεις επιμελώς την ιστορία και τα κίνητρα των πρωταγωνιστών.

Αυτό που είναι καλό για να γνωρίζεις τους ανθρώπους είναι επίσης αποτελεσματικό για να τους κυριαρχήσεις. Γι ’αυτό οι Βρετανοί εκπαίδευσαν τους πιο διάσημους κατάσκοπους και διπλωμάτες τους στο Βρετανικό Μουσείο.

Οι «κακοί»

Συχνά, αυτό που δεν καταλαβαίνουμε μας τρομάζει.

Όταν, σε μια ανθρώπινη ομάδα, μια ελίτ, ή ακόμα και ένα μόνο άτομο, ασκεί καταπίεση στους άλλους, στους συνομηλίκους του, δεν μπορεί να το κάνει παρά μόνο με τη δική τους συγκατάθεση. Το παρατηρούμε στις αιρέσεις. Εάν θέλουμε να βοηθήσουμε εκείνους τους καταπιεσμένους, η λύση δεν είναι να επιβληθούν κυρώσεις εναντίον της ομάδας τους ή να εξαλειφθεί ο ηγέτης τους, αλλά να τους δοθεί καθαρός αέρας, να τους βοηθήσουμε να συνειδητοποιήσουν ότι μπορούν να ζήσουν διαφορετικά.

Οι σεκταριστικές ομάδες αποτελούν μόνο σχετικό κίνδυνο για τον υπόλοιπο κόσμο, επειδή αρνούνται να επικοινωνήσουν μαζί του. Είναι προπαντός κίνδυνος για τον εαυτό τους που μπορεί να τους οδηγήσει σε αυτοκαταστροφή.

Δεν υπάρχει δικτατορία κατά μιας πλειοψηφικής θέλησης. Είναι απλώς αδύνατο. Αυτή εξάλλου είναι η προέλευση του δημοκρατικού συστήματος: η έγκριση των ηγετών με πλειοψηφία αποτρέπει οποιαδήποτε μορφή δικτατορίας. Το μόνο καθεστώς που καταπίεζε την πλειονότητα του πληθυσμού του και που έχω βιώσει, ήταν η Σοβιετική Ένωση του Γκορμπατσόφ. Ο τελευταίος δεν είχε καμία σχέση με αυτό το γεγονός, και ο ίδιος τη διέλυσε.

Αυτή είναι η αρχή που οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποίησαν για να οργανώσουν τις «έγχρωμες επαναστάσεις»: κανένα καθεστώς δεν μπορεί να επιβιώσει εάν αρνείται να το υπακούσει. Καταρρέει αμέσως. Αρκεί λοιπόν να χειραγωγηθούν τα πλήθη για λίγο για να αλλαχθεί οποιοδήποτε καθεστώς. Η συνέχεια είναι προφανώς απρόβλεπτη όταν το πλήθος ξαναβρίσκει τα αισθήματά του. Αυτές οι λεγόμενες επαναστάσεις διαρκούν μόνο λίγες μέρες. Δεν έχουν καμία σχέση με μια αλλαγή της κοινωνίας, η οποία απαιτεί χρόνια, ίσως μια γενιά.

Σε κάθε περίπτωση, είναι πάντα εύκολο να περιγραφεί μια μακρινή χώρα ως μια αποτρόπαια δικτατορία και να δικαιολογηθεί μια παρέμβαση για να σωθεί ο καταπιεσμένος πληθυσμός.

Όλοι οι άνθρωποι είναι λογικοί. Ωστόσο, μπορούν να πέσουν σε τρέλα όταν παραμελούν το Λόγο τους στο όνομα μιας Ιδεολογίας ή μιας Θρησκείας. Δεν έχει καμία σχέση με το δόγμα αυτής της ιδεολογίας, ούτε με την πίστη σε αυτή τη θρησκεία. Οι Ναζί ήλπιζαν να χτίσουν έναν καλύτερο κόσμο από αυτόν της Συνθήκης των Βερσαλλιών, αλλά δεν γνώριζαν τα εγκλήματά τους. Έχουν εξαφανιστεί και τα επιτεύγματά τους έχουν ξεχαστεί (εκτός από το VolksWagen και την κατάκτηση του διαστήματος από τον Wernher von Braun). Οι Ισλαμιστές (μιλάω για το πολιτικό κίνημα εδώ, όχι για τη μουσουλμανική θρησκεία) πιστεύουν ότι υπηρετούν τη θεϊκή βούληση, αλλά έχουν συνείδηση των εγκληματών τους. Θα εξαφανιστούν χωρίς να έχουν επιτύχει τίποτα. Οι δύο ομάδες έχουν κοινό σημείο τη τύφλωση τους. Χειραγωγήθηκαν εύκολα, οι πρώτοι εναντίον των Σοβιετικών, οι δεύτεροι από το Ηνωμένο Βασίλειο.

Καμία θρησκεία δεν είναι απρόσβλητη, όποιο και να είναι το μήνυμά της. Στην Ινδία, ο Γιόγκι Adityanath (στενός φίλος του πρωθυπουργού Narendra Modi) κάλεσε το πλήθος να καταστρέψει το τζαμί της Ayodhya το 1992, και δέκα χρόνια αργότερα οι οπαδοί του σφάγιασαν τους μουσουλμάνους του Gujarat, τους οποίους κακώς κατηγορούσαν ότι ήθελαν να εκδικηθούν. Ή στη Μιανμάρ, ο βουδιστής μοναχός Ashin Wirathu (ο οποίος δεν έχει καμία σχέση με το στρατό της Βιρμανίας και ακόμη λιγότερο με την Aung San Suu Kyi) κηρύττει το θάνατο των μουσουλμάνων.

Δεν υπάρχει όριο στην ανθρώπινη βία όταν αγνοούμε τον Λόγο μας. Εκείνοι που την ασκούν είναι καλλιτέχνες: έχουν στυλ και φαντάζονται θεαματικές λεπτομέρειες. Η ομαδική σκληρότητα δεν είναι μια μοναχική σαδιστική ευχαρίστηση, αλλά ένα συλλογικό τελετουργικό. Καταψύχει με φόβο και αναγκάζει για υποταγή.
Το Ντάες σκηνοθέτησε και μαγνητοσκόπησε τα εγκλήματά του, χωρίς να διστάζει να καταφύγει σε ειδικά εφέ για να τρομάξει ακόμη περισσότερο.
Είναι απίθανο ότι οι Ναζί σκόπευαν να σκοτώσουν τους φυλακισμένους τους κατά εκατομμύρια, αλλά περισσότερο πιθανό ότι σκόπευαν να εκμεταλλευτούν την εργατική τους δύναμη χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τη ζωή τους, καθώς διέπραξαν τα εγκλήματά τους μυστικά, εξαφανίζοντας τα θύματά τους "την νύχτα και στην ομίχλη".
Αντίθετα, κατά τη διάρκεια του πολέμου ενάντια στους Λευκούς Στρατούς, οι Μπολσεβίκοι αποφάσισαν να καταργήσουν τις κοινωνικές τάξεις ευνοϊκές προς τον Τσαρισμό. Πιθανώς να μην είχε καμία σχέση με την ιδεολογία τους, αλλά με τον εμφύλιο πόλεμο. Έτσι αρκέστηκαν να τους πυροβολήσουν.

(Συνεχίζεται…)