Η Μέση Ανατολή αναδιοργανώνεται

Αυτό που καθιστά δύσκολη την κατανόηση της Μέσης Ανατολής είναι ότι περιλαμβάνει ένα πλήθος παικτών με διαφορετική λογική που, ανάλογα με τις περιστάσεις, σφυρηλατούν ή διαλύουν συμμαχίες. Συχνά πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε αυτήν την περιοχή πολιτικά, ότι ξέρουμε ποιοι είναι οι φίλοι και οι εχθροί. Αλλά όταν επιστρέψουμε στα ίδια μέρη μερικά χρόνια αργότερα, το τοπίο έχει αλλάξει δραματικά: μερικοί από τους παλιούς φίλους έγιναν εχθροί, ενώ μερικοί από τους παλιούς φίλους εύχονται το θάνατο μας.

Αυτό συμβαίνει. Σε λίγους μήνες, όλα θα έχουν αλλάξει.

– 1) Πρέπει πρώτα να γίνει κατανοητό ότι ορισμένοι πρωταγωνιστές, οι οποίοι ζούσαν σε ερημικές περιοχές, οργανώθηκαν δυνάμει των γεγονότων σε φυλές. Η επιβίωσή τους εξαρτιόταν από την υπακοή τους σ’ έναν ηγέτη. Είναι ξένοι προς τη δημοκρατία και έχουν κοινοτικές αντιδράσεις. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, στις σαουδαραβικές φυλές και της Υεμένης, στους Ιρακινούς Σουνίτες που προέρχονται από τις τελευταίες και από Κούρδους, με τις ισραηλινές και λιβανέζικες κοινότητες ή για τις φυλές της Λιβύης. Αυτοί οι άνθρωποι (εκτός από τους Ισραηλινούς) ήταν τα κύρια θύματα του στρατιωτικού σχεδίου των ΗΠΑ: της στρατηγικής Rumsfeld/Cebrowski για την καταστροφή των κρατικών δομών. Δεν καταλάβαιναν τι διακυβευόταν και τώρα στερούνται στέρεου κράτους για να τους υπερασπιστούν.

– 2) Μια δεύτερη κατηγορία παικτών καθοδηγείται από το προσωπικό τους συμφέρον. Δεν σκέφτονται παρά μόνο να κερδίσούν χρήματα και δεν αισθάνονται καμία συμπάθια για κανέναν. Προσαρμόζονται σε όλες τις πολιτικές καταστάσεις και πάντα καταφέρνουν να βρεθούν στο πλευρό του νικητή. Είναι εκείνοι που προμηθεύουν το σώμα των σκληροπυρηνικών συμμάχων των ιμπεριαλιστών όλων των αποχρώσεων που κυριάρχησαν στην περιοχή (πρόσφατα η Οθωμανική Αυτοκρατορία, μετά οι αγγλικές και γαλλικές Αυτοκρατορίες, και τώρα οι Ηνωμένες Πολιτείες).

– 3) Τέλος, η τρίτη κατηγορία ενεργεί για να υπερασπιστεί το Έθνος της. Έχει το ίδιο θάρρος με τους φυλετικούς πληθυσμούς, αλλά είναι σε θέση να δει τα πράγματα ευρύτερα. Είναι εκείνη που, στη διάρκεια των χιλιετηρίδων, δημιούργησε τις έννοιες της Πόλης, και μετά του Κράτους. Τυπικά, αυτή είναι η περίπτωση των Σύρων που ήταν οι πρώτοι που σχημάτισαν κράτη και σήμερα πεθαίνουν για να κρατήσουν το ένα.

Ιδωμένο από τη Δύση, πιστεύουμε συχνά ότι αυτοί οι άνθρωποι μάχονται για ιδέες: το φιλελευθερισμό ή το κομμουνισμό, την αραβική ή την ισλαμική ενότητα κ.λπ. Ωστόσο, αυτό είναι πάντα λάθος στην πράξη. Έτσι, οι κομμουνιστές της Υεμένης έχουν γίνει σχεδόν όλοι μέλη της Αλ Κάιντα. Πάνω απ ’όλα, κρίνουμε εκείνους τους ανθρώπους σαν να μην είναι ικανοί να είναι στο επίπεδό μας. Ωστόσο, είναι το αντίθετο: οι Δυτικοί, που ζουν σε ειρήνη εδώ και τρία τέταρτα του αιώνα, έχουν χάσει την επαφή τους με απλές πραγματικότητες. Ο κόσμος είναι γεμάτος κινδύνους και χρειαζόμαστε συμμαχίες για να επιβιώσουμε. Επιλέγουμε να ενταχθούμε σε μια ομάδα (φυλετική ή εθνική) ή να υφαίνουμε μόνοι μας ανάμεσα στους εχθρούς μας, εγκαταλείποντας τους φίλους και την οικογένειά μας. Φυσικά υπάρχουν οι ιδεολογίες, αλλά τις λαμβανόμαστε υπόψη μόνο μετά από τη τοποθέτηση μας απέναντι σε αυτές τις τρεις κατηγορίες.

Μετά το τέλος του Β ’Παγκοσμίου Πολέμου, το πολιτικό τοπίο της Μέσης Ανατολής είχε παγώσει γύρω από μερικές κρίσεις: την απέλαση των Παλαιστινίων από τη γη τους (1948), την αποδυνάμωση των αγγλικής και γαλλικής αυτοκρατοριών ενώπιον των ΗΠΑ και της «ΕΣΣΔ» (Σουέζ, 1956), την επιτήρηση του πετρελαίου του Κόλπου από τις ΗΠΑ (Κάρτερ, 1979), την εξαφάνιση της ΕΣΣΔ και την ηγεμονία των ΗΠΑ (Καταιγίδα της Ερήμου, 1991), τη στρατηγική Rumsfeld/Cebrowski (2001) και τέλος την επιστροφή της Ρωσίας (2015).

Όλα τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα, συμπεριλαμβανομένης της ιρανικής επανάστασης ή της «Αραβικής Άνοιξης», δεν είναι παρά μόνο επιφαινόμενα σε αυτό το πλαίσιο. Κανένα δεν έχει δημιουργήσει νέες συμμαχίες. Αντίθετα, όλα ενίσχυσαν τις υπάρχουσες συμμαχίες για να προσπαθήσουν μάταια να δώσουν τη νίκη στον έναν ή στον άλλο.

Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος είχε αυτο-επιφορτωθεί ως μοναδικό του καθήκον στη Μέση Ανατολή να σταματήσει τον «ατελείωτο πόλεμο» των Ράμσφελντ/Τσεμπρόσκι, δεν είχε το χρόνο να ολοκληρώσει το σχέδιο του. Ωστόσο, κατάφερε να πείσει το Πεντάγωνο να σταματήσει τη χρήση των τζιχαντιστών ως μισθοφόρων στην υπηρεσία του (ακόμη και αν το Υπουργείο Άμυνας γυρίζει πίσω σήμερα). Προπαντός, ανέτρεψε τη σκακιέρα αμφισβητώντας την ορθότητα του παλαιστινιακού ζητήματος.

Αντίθετα με ό, τι μπορεί να έχει πει κανείς με την πρώτη ματιά, δεν το έκανε για να ευνοήσει το Ισραήλ, αλλά για να λάβει υπόψη τα διδάγματα του παρελθόντος: οι Παλαιστίνιοι έχασαν διαδοχικά πέντε πολέμους εναντίον του Ισραήλ. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, έκαναν δύο προσπάθειες να μετεγκαταστηθούν και να κατακτήσουν βίαια νέα εδάφη (Ιορδανία και Λίβανο). Εντέλει, υπέγραψαν συμφωνία με το Ισραήλ (Όσλο). Υπό αυτές τις συνθήκες, πώς μπορούν ακόμα να μιλήσουν για τα αναφαίρετα δικαιώματά τους, όταν οι ίδιοι τα έχουν παραβιάσει;

Είτε συμφωνούμε είτε όχι με αυτόν τον συλλογισμό, είναι σαφές ότι μοιράζεται στον κόρφο του αραβικού κόσμου, παρότι κανείς δεν το ομολογεί. Όλοι μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι οι δυνάμεις που υπερασπίζονται το παλαιστινιακό ζήτημα με λόγια, δεν κάνουν απολύτως τίποτα υπέρ αυτού, ότι πρόκειται για μια νομική στάση για να διατηρηθούν τα πράγματα ως έχουν, προς όφελός τους. Έτυχε ο πρόεδρος Τραμπ να καταφέρει να βάλει τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν και το Ισραήλ να υπογράψουν τις «Συμφωνίες του Αβραάμ». Οι χθεσινοί εχθροί συμφώνησαν να κάνουν ειρήνη. Αντίθετα με αυτά που πιστεύουμε, δεν ήταν πιο εύκολο για το Ισραήλ από ό, τι για τους Άραβες εταίρους του. Πράγματι, η ειρήνη αναγκάζει το Ισραήλ να μην είναι πλέον αποικιακό κράτος που κληρονομήθηκε από τη Βρετανική Αυτοκρατορία, αλλά ένα έθνος όπως τα άλλα που καλείται να ζήσει σε αρμονία με το περιβάλλον του.

Αυτές οι αλλαγές, αν μπορούν να συνεχιστούν, θα χρειαστούν χρόνο. Ωστόσο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ισραήλ, αφενός, η Σαουδική Αραβία και το Ιράν, αφετέρου, θέτουν τώρα στον εαυτό τους ένα νέο ερώτημα: Δεν θα έπρεπε όλοι τους να προετοιμαστούν για έναν νέο κίνδυνο: τον επεκτατισμό της Τουρκίας και του Κατάρ;

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα ΗΑΕ και το Ισραήλ έχουν σχηματίσει συμμαχία με την Ελλάδα και την Κύπρο, ενώ η Σαουδική Αραβία και το Ιράν έχουν ξεκινήσει μυστικές συνομιλίες. Η Αίγυπτος (που εκπροσωπεί τον Αραβικό Σύνδεσμο της οποίας είναι μέλη μερικές από αυτές τις χώρες) και η Γαλλία (που εκπροσωπεί την Ευρωπαϊκή Ένωση της οποίας είναι μέλη ή εταίρες οι άλλες συμμετέχουσες χώρες) συμμετείχαν σε μια προπαρασκευαστική συνάντηση, το Φόρουμ της Φιλίας στην Αθήνα. Αυτή η πλήρης και βάναυση αντιστροφή των συμμαχιών γίνεται όσο πιο διακριτικά γίνεται. Αλλά γίνεται.

Το πιο σημαντικό γεγονός είναι η στρατιωτική συμμαχία μεταξύ της Ελλάδας και του Ισραήλ από τη μια πλευρά, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας από την άλλη. Οι πλήρεις συμφωνίες δεν είναι γνωστές, ωστόσο γνωρίζουμε ότι οι Δυνάμεις της ισραηλινής Άμυνας θα εκπαιδεύσουν την ελληνική στρατιωτική αεροπορία για 1,65 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ η Ελλάδα θα στείλει πυραύλους Πάτριοτ στη Σαουδική Αραβία και ότι τα ΗΑΕ ενδέχεται να παραχωρήσουν στην Ελλάδα ορισμένα από τα μαχητικά τους αεροπλάνα.

Οι σχέσεις μεταξύ του Ισραήλ και των Εμιράτων έχουν επισημοποιηθεί από τότε που άνοιξε το Ισραήλ μια δήθεν «εκπροσώπηση» σε γραφείο των Ηνωμένων Εθνών στο Αμπού Ντάμπι, ουσιαστικά σαν ανεπίσημη πρεσβεία. Ενώ οι σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας χρονολογούνται από τις μυστικές διαπραγματεύσεις τους το 2014-15.

Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν αποδεικνύουν για άλλη μια φορά ότι η αντιπαλότητα Σουνιτών/Σιιτών είναι απόλυτα τεχνητή. Ας θυμηθούμε ότι το 1992, αντί να μισήσει η μία την άλλη, οι δύο χώρες πολεμούσαν μαζί υπό αμερικανική διοίκηση για να στηρίξουν τη μουσουλμανική Βοσνία-Ερζεγοβίνη εναντίον της ορθόδοξης Σερβίας.