De Franse “Koloniale Partij” heeft het verlies van haar Imperium nog steeds niet verwerkt

De opstand van de Kanak in Nieuw-Caledonië en de groeiende onveiligheid op het eiland Mayotte tonen duidelijk de moeilijkheden van Frankrijk met zijn voormalige imperium.

De twee Frankrijken en kolonisatie

Om te begrijpen wat er aan de hand is, moeten we in gedachten houden dat het Franse kolonialisme niets gemeen heeft met de kolonisatievormen van het Verenigd Koninkrijk, Portugal, Spanje of Nederland. Het republikeinse ideaal, dat sinds de zeventiende eeuw het Franse ideaal is (Henri IV was de eerste monarch die zichzelf tot republikein uitriep), verbood Frankrijk om uitsluitend te koloniseren om zichzelf te verrijken. De Franse voorstanders van kolonialisme beweerden allemaal dat ze “ aan beschaving deden”. Met republiek bedoel ik regeren in het algemeen belang en niet in het belang van een kaste of sociale klasse.

Van de zestiende tot de negentiende eeuw hadden de meeste gekoloniseerde volken noch de opleiding noch de technologie van de Europeanen. Sommigen wilden de achterstand overbruggen, terwijl anderen deze juist wilden uitbuiten. Gedurende de koloniale periode vochten twee stromingen in Frankrijk tegen elkaar, de ene voor emancipatie, de andere voor kolonisatie. Deze interne strijd kwam tot uiting in het parlementaire debat tussen de socialist Jules Ferry en de radicale republikein Georges Clemenceau op 31 juli 1885 in de Nationale Assemblee.

Laten we even luisteren naar de toespraak van Georges Clemenceau:

“De superieure rassen hebben een recht over de inferieure rassen dat zij uitoefenen, en dit recht is, door een bijzondere transformatie, tegelijkertijd een plicht van beschaving”.
"Dit is, in zijn eigen woorden, het standpunt van meneer Jules Ferry, , en we zien de Franse regering haar recht uitoefenen over de inferieure rassen door oorlog tegen ze te voeren en ze onder dwang te overtuigen van de voordelen van de beschaving. Superieure rassen! Inferieure rassen, dat is alles! Zelf heb ik het er bijzonder moeilijk mee sinds ik Duitse wetenschappers wetenschappelijk zag aantonen dat Frankrijk verslagen moest worden in de Frans-Pruisische Oorlog [1870] omdat de Fransen van een inferieur ras zijn ten opzichte van de Duitsers. Sindsdien, moet ik bekennen, kijk ik wel twee keer voordat ik me tot een mens of een beschaving wend en zeg: inferieure mens of inferieure beschaving (...) Inferieur ras, de Chinezen! met deze beschaving waarvan de oorsprong onbekend is en die tot aan haar uiterste grenzen lijkt te zijn doorgedrongen. Inferieure Confucius! De waarheid is... er zijn documenten die bewijzen dat het gele ras [...] op geen enkele manier inferieur is [aan dat van de Europeanen]".

Vanuit economisch oogpunt was het doel van de Franse kolonisatie om afzetmarkten te vinden voor de export van industriële productie, terwijl het doel van de Britse kolonisatie daarentegen was om grondstoffen te vinden en deze ten dienste te stellen van de Britse industrie.

Vanuit filosofisch oogpunt werd de Franse kolonisatie gerechtvaardigd door de theorie van rassen en hun hiërarchie. Maar het was vanaf het begin duidelijk dat geen enkele Fransman dit kon geloven. Dit argument was uitsluitend een kwestie van politieke communicatie. In tegenstelling tot andere koloniale volkeren probeerden de Fransen altijd de beschaving te begrijpen van de landen waar ze zich vestigden en zich te mengen met andere volkeren. De Britten daarentegen richtten exclusieve clubs voor zichzelf op in hun koloniën, terwijl de Duitsers “interraciale huwelijken” verboden (1905).

Na de Frans-Pruisische oorlog van 1870 droomden de nationalisten van de bevrijding van Elzas-Moezel, waarvan ze het standbeeld op de Place de la Concorde 48 jaar lang in zwarte crepe hadden gehuld. Aanhangers van de kolonisatie wilden de legers juist afleiden van hun missie om de natie te verdedigen en de legers omvormen in “projectiekrachten” die in staat waren verre horizonten te veroveren.

Daarom is het vandaag de dag onjuist om de Franse kolonisatie als een geheel te beoordelen, wat op zich goed of slecht zou zijn, omdat beide stromingen overal hun sporen hebben nagelaten. Ik heb goede herinneringen aan de voorzitter van de Syrische volksvergadering, die me rondleidde door de gebouwen van zijn insituut. Hij begon met me uit te leggen dat ze twee keer waren gebombardeerd door de Franse “Koloniale Partij”. De eerste keer, in 1920, om het mandaat van de Volkenbond op te leggen, de tweede keer in 1945, toen Syrië vier jaar onafhankelijk was en had deelgenomen aan de oprichting van de Verenigde Naties. Nadat we onze hoofden hadden gebogen voor het parlementaire oorlogsmonument, vertelde de voorzitter me het verhaal van het proces tegen een revolutionaire leider die had opgeroepen tot de verdrijving van de Franse bezetters. Voor het militaire tribunaal pleitte zijn advocaat dat deze Syriër niets anders had gedaan dan zijn patriottische plicht, geheel in overeenstemming met de idealen van de Franse Republiek. De juryleden, willekeurig gekozen uit de Franse soldaten, besloten unaniem om hem vrij te spreken. De generaals reageerden door de soldaten over te plaatsen naar andere kolonies en hen in de frontlinie te plaatsen, in de hoop dat ze op het veld van eer zouden vallen. De voorzitter van het Parlement deelde vervolgens zijn gedachten met mij: Uiteindelijk stierven velen van ons, slachtoffers van de “Koloniale Partij”, maar ook u, in Frankrijk, betaalde de prijs voor hetzelfde ideaal dat ons beiden drijft. In veel opzichten was de Franse kolonisatie een verschrikking, maar het was niet de wil van Frankrijk, omdat niet één, maar alle juryleden waarover hij vertelde gemeenschappelijke doelen hadden gesteld met de Syrische revolutionairen, en omdat het bombardement van 1945 een initiatief was van generaal Oliva-Roget zonder medeweten van de voorlopige regering van Charles De Gaulle, die hem onmiddellijk ontsloeg.

Toen de dekolonisatieperiode echter aanbrak, besloten Franse soldaten die hun land net hadden bevrijd van de nazi-bezetting om de imperiale droom te verlengen. Het bombardement op Damascus luidde de slachtingen van Haïphong (Indochina) en Sétif (Algerije) in. Zo voerden ze gruwelijke oorlogen omwille van de grootsheid van het Rijk. Deze mannen waren ervan overtuigd dat ze de volkeren die ze hadden veroverd en gedeeltelijk in de Republiek hadden opgenomen, niet zomaar in de steek mochten laten. Hun engagement had niets te maken met politieke partijen, sommigen waren rechts, anderen links. Ze waren gewoon niet in staat om vanuit het standpunt van de gekoloniseerde volkeren te denken.

Nieuw-Caledonië

Deze intellectuele weerstand is vandaag de dag nog steeds duidelijk met betrekking tot Nieuw-Caledonië en Mayotte. Veel Fransen zijn niet in staat om na te denken over de voordelen van onafhankelijkheid. De “Koloniale Partij” - die nooit een politieke partij is geweest, maar een partijoverschrijdende belangengroep - is nog steeds actief. Om de twijfelaars te overtuigen, hoeft ze alleen maar wat stukjes van de puzzel te verbergen. Maar over het algemeen nemen de Fransen, wanneer ze deze puzzelstukjes kennen, een standpunt in ten gunste van onafhankelijkheid en verontschuldigen zich voor het feit dat ze het tot dan toe niet hebben gesteund.

De Fransen hebben een vage herinnering aan het nationale referendum van 1988 waarin de akkoorden van Matignon werden goedgekeurd. Ze weten dat in Nieuw-Caledonië een dekolonisatieproces in gang was gezet en dat de gedekoloniseerde Kanaks binnen dertig jaar konden beslissen om ofwel binnen de republiek te blijven ofwel onafhankelijk te worden. Het idee dat de gekoloniseerde volkeren na hun opvoeding op voet van gelijkheid in de Republiek konden integreren, stond nog tot 1995 in de tekst van de grondwet, onder de naam “Franse Gemeenschap” (Titel XII).

De Fransen konden niet begrijpen waarom een plotselinge uitbarsting van geweld aan een tiental mensen het leven heeft gekost en een miljard euro schade heeft veroorzaakt.

Ook hier speelt de pers een propagandistische rol door veel informatie te verbergen. Het is waar dat New Caledonians in drie opeenvolgende lokale referenda onafhankelijkheid hebben afgewezen. In het laatste referendum (2021) werd het zelfs met een overweldigende meerderheid van 96,5% verworpen. Het is waar dat de voorstanders van onafhankelijkheid het referendum massaal boycotten, omdat, zo wordt ons verteld, ze zeker wisten dat ze zouden verliezen. Maar dat is helemaal niet waar! Ze vroegen om uitstel van de stemming, eerst met een jaar en daarna, in een geest van compromis, met slechts twee maanden. De archipel was getroffen door de Covid-19 pandemie. Veel ouderen waren gestorven. In de Kanak-cultuur wordt na elk overlijden een rouwperiode van een jaar in acht genomen. Daarom was het voor de independentisten onmogelijk om in deze periode een verkiezingscampagne te voeren, net zoals het voor hun volk onmogelijk was om in deze rouwperiode te beslissen over hun onafhankelijkheid binnen of buiten de Republiek. Uiteindelijk stelden ze voor om de stemming twee maanden uit te stellen zodat ze hun begrafenisrituelen konden uitvoeren. De weigering van president Emmanuel Macron om een regeling te treffen werd gezien als een afwijzing van hun cultuur. Dus boycotten niet alleen de independentisten het referendum, maar ook bijna alle Kanaks. Dit was geen politieke kwestie, maar een culturele. Het respect en vertrouwen dat in dertig jaar was opgebouwd, werd in drie jaar weggevaagd.

Alsof dat nog niet genoeg was, voorzag het proces van het Akkoord van Matignon in de onomkeerbare overdracht van bepaalde bevoegdheden van Parijs naar Nouméa. Bovendien zou het Nieuw-Caledonische electoraat na afloop van het dekolonisatieproces en de drie lokale referenda worden uitgebreid met mensen die zich na 1988 op het grondgebied hadden gevestigd. De voorstanders van toetreding tot de republiek, of duidelijker gezegd, de voorstanders van kolonisatie, drongen erop aan om deze aanpassing zo snel mogelijk door te voeren. Demografisch gezien waren de Kanaken een minderheid geworden in hun eigen land. De “loyalisten” (sic) organiseerden verschillende demonstraties waarop de Kanaken reageerden met tegendemonstraties waaraan twee keer zoveel mensen deelnamen. President Emmanuel Macron zette vervolgens de bijeenkomst van de twee vergaderingen in het Congres op de agenda van de Nationale Assemblee en de Senaat om het nieuwe Nieuw-Caledonische electoraat in de grondwet vast te leggen. Dit was de lont in het kruitvat.

De “loyalisten” en president Emmanuel Macron zijn daarom als enigen verantwoordelijk voor het stopzetten van het dekolonisatieproces en de rellen die daarop volgden. De wervelende reis van president Macron naar Nieuw-Caledonië heeft niets nieuws gebracht. Integendeel, zijn gebrek aan initiatieven bevestigde dat hij de Kanaks zal blijven negeren en minachting zal blijven tonen voor hun cultuur. Het is dan ook zeker dat de situatie de komende drie jaar alleen maar zal verslechteren. En het is onwaarschijnlijk dat de opvolger van Emmanuel Macron de schade zal kunnen herstellen. De buurlanden geloven allemaal dat Nieuw-Caledonië met geweld onafhankelijk zal worden. Om hun staatsburgers te beschermen tegen het geweld van de komende revolutie, hebben ze hen dus gerepatrieerd.

De belangrijkste bron van rijkdom van Nieuw-Caledonië is de winning van nikkel. Deze is verdeeld tussen twee bedrijven, SLN en Prony Ressources. Ze hebben een Engelse organisatievorm die het mogelijk maakt om de identiteit van hun aandeelhouders te verbergen. Vóór het akkoord van Matignon (1988) was de sector volledig in handen van de Rothschilds, voormalige werkgevers van Emmanuel Macron.

Mayotte

Het geval van Mayotte is heel anders in die zin dat er geen onafhankelijkheidsbeweging is, maar de wens van de Comoren om hun eenheid te herstellen, net zoals Frankrijk zijn eigen eenheid had hersteld door de Elzas en de Moezel terug te winnen. Zoals ik hierboven al aangaf, wilden de voorstanders van kolonisatie dit echter niet.

In 1973 onderhandelde Frankrijk over een overeenkomst met de president van de regering van het gebied, Ahmed Abdallah Abderamane. Het werd ondertekend door de Franse minister van Overzeese Gebiedsdelen, de centrist Bernard Stasi. Parijs beloofde een onafhankelijkheidsreferendum te organiseren voor de hele archipel en deze niet op te delen.

De Comoren stemden overweldigend voor onafhankelijkheid, met uitzondering van het eiland Mayotte. Voorstanders van kolonisatie voerden aan dat artikel 53 van de grondwet van 1958 stelt dat “geen afstand, ruil of toevoeging van grondgebied geldig is zonder de instemming van de betrokken bevolkingen”. Mayotte werd echter eerder door Frankrijk verworven dan de rest van de archipel, en de referendumwet bepaalde dat Parijs de wil “van de bevolkingen” zou toepassen en niet “van de bevolking”. President Valéry Giscard d’Estaing, die een aanhanger van Frans Algerije was geweest, besloot Mayotte van de archipel af te scheiden. De Unie van de Comoren trad toe tot de Verenigde Naties zonder Mayotte. Op dat moment waren bijna alle lidstaten van de VN verbolgen over het feit dat Frankrijk zijn schriftelijke belofte uit 1973 niet nakwam.

Nadien probeerde de “Koloniale Partij”, die deze onafhankelijkheid net zo min had verteerd als de anderen, de controle over de rest van de archipel terug te krijgen. De twee stromingen die met elkaar slaags waren geraakt over de kolonisatie vochten opnieuw. Maar sinds het einde van de Algerijnse onafhankelijkheid kon de “Koloniale Partij” niet meer rekenen op het leger. Dus vertrouwde ze op een voormalige soldaat die de privésector is ingegaan, de “huurling” Bob Denard. Uiteindelijk maakte president Nicolas Sarkozy in 2009 van Mayotte een departement, net als Algerije voor zijn onafhankelijkheid.

Vandaag de dag veroorzaakt de toestroom van Comorianen naar Mayotte wijdverspreid geweld, terwijl er in de Unie van de Comoren geen sprake is van geweld. Vanuit Frans oogpunt zijn deze migranten illegaal, maar vanuit Comorees oogpunt zijn het de Fransen ter plaatse die illegaal zijn. In 2023 heeft de minister van Binnenlandse Zaken, Gérard Darmanin, 1.800 politieagenten ingezet in het kader van Operatie Wuambushu (controle terugnemen). Dat zijn er iets meer dan er op dit moment in Nieuw-Caledonië worden ingezet. Ondertussen werd er in grote demonstraties in Moroni “Nee tegen Frankrijk” en “Nee tegen de Franse aanwezigheid in Mayotte” geroepen.

Het Franse leger heeft Mayotte nodig. Het heeft er een eenheid van het Vreemdelingenlegioen gestationeerd, die de Glorieuses eilanden controleren (zelf een territorium van Madagaskar dat illegaal bezet is door Frankrijk). Bovenal heeft het een elektromagnetisch onderscheppingscentrum dat verbonden is met het Echelon "Five Eyes" netwerk (Australië, Canada, de Verenigde Staten, Nieuw-Zeeland en het Verenigd Koninkrijk).

Daarom steunen staten die lijden onder westerse spionage nu al de aansluiting van Mayotte bij de Unie van de Comoren. Dit geldt in het bijzonder voor Rusland en China.

Conclusie

Sommige van de Franse overzeese gebieden en departementen werden niet gekoloniseerd, bijvoorbeeld het eiland Réunion dat geen inwoners had voordat het Frans bezit werd. Andere, zoals Guadeloupe en Martinique, zijn gekoloniseerd en daarna gedekoloniseerd. Frankrijk kan ze dus van rechtswege houden zolang de inheemse bevolking dit accepteert. Frankrijk moet er echter rekening mee houden dat elke verwaarlozing van de lokale bevolking ertoe zal leiden dat ze hun onafhankelijkheid opeisen. Dit is wat er nu gebeurt in Nieuw-Caledonië.

In andere gevallen, zoals Mayotte, heeft Frankrijk zijn woord gebroken door de Comoren op te delen. Wat er ook gebeurt, hier is Frankrijk niet langer thuis en op een dag zal het dit eiland moeten teruggeven aan de archipel waarvan het werd afgepakt.