Το γαλλικό «αποικιακό κόμμα» δεν χώνεψε ακόμα την απώλεια της Αυτοκρατορίας του

Η εξέγερση των Κανάκ στη Νέα Καληδονία και η αυξανόμενη ανασφάλεια στη Μαγιότ υπογραμμίζουν τη δυσκολία της Γαλλίας με την πρώην Αυτοκρατορία της.

Οι δύο Γαλλίες και ο αποικισμός

Για να καταλάβουμε τι συμβαίνει, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ο γαλλικός αποικισμός δεν έχει καμία σχέση με τις μορφές αποικισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας ή της Ολλανδίας. Το δημοκρατικό ιδεώδες, το οποίο ήταν αυτό της Γαλλίας από τον 17ο αιώνα (ο Henri IV ήταν ο πρώτος μονάρχης που αυτοανακηρύχτηκε δημοκρατικός), της απαγόρευε να αποικίζει αποκλειστικά για να πλουτίζει. Οι Γάλλοι ψαλτωδοί της αποικιοκρατίας ισχυρίστηκαν όλοι ότι «εργάζονταν για τον πολιτισμό». Με τον όρο δημοκρατία, εννοώ διακυβέρνηση για το γενικό συμφέρον και όχι υπέρ μιας κάστας ή κοινωνικής τάξης.

Από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα, οι περισσότεροι αποικισμένοι λαοί δεν διέθεταν ούτε την εκπαίδευση των Ευρωπαίων ούτε την τεχνολογία τους. Ορισμένοι ήθελαν να γεφυρώσουν αυτό το χάσμα, άλλοι, αντίθετα, σκέφτηκαν να το εκμεταλλευτούν. Σε όλη τη διάρκεια του αποικιακού έπους, δύο ρεύματα πολεμούσαν μεταξύ τους στη Γαλλία, το ένα για τη χειραφέτηση, το άλλο για τον αποικισμό. Αυτή η εσωτερική μάχη βρήκε έκφραση στην κοινοβουλευτική συζήτηση μεταξύ του σοσιαλιστή Ζυλ Φερύ και του ριζοσπάστη ρεπουμπλικανού Ζορζ Κλεμανσό, στις 31 Ιουλίου 1885 στην Εθνοσυνέλευση.

Ας ακούσουμε για λίγο την ομιλία του Georges Clemenceau:
«Οι ανώτερες φυλές έχουν επί των κατώτερων φυλών ένα δικαίωμα και το ασκούν, και αυτό το δικαίωμα, μέσω μιας ιδιαίτερης μεταμόρφωσης, είναι ταυτόχρονα και καθήκον πολιτισμού». Αυτοί είναι οι ίδιοι οι όροι της διατριβής του κ. Jules Ferry και βλέπουμε τη γαλλική κυβέρνηση να ασκεί το δικαίωμά της πάνω στις κατώτερες φυλές πηγαίνοντας σε πόλεμο εναντίον τους και προσηλυτίζοντας τις με τη βία στα ευεργετήματα του πολιτισμού. Ανώτερες φυλές! Κατώτερες φυλές, ωραία τα είπε! Από την πλευρά μου, έχω απογοητευτεί ιδιαίτερα από τότε που είδα Γερμανούς επιστήμονες να αποδεικνύουν επιστημονικά ότι η Γαλλία έπρεπε να ηττηθεί στον γαλλογερμανικό πόλεμο [1870] επειδή οι Γάλλοι είναι κατώτερης φυλής από τους Γερμανούς. Από τότε, ομολογώ, σκέφτομαι δύο φορές πριν στραφώ προς έναν άνθρωπο και έναν πολιτισμό και να προφέρω: κατώτερος άνθρωπος ή κατώτεροι πολιτισμοί (…) Κατώτερη φυλή, οι Κινέζοι! με αυτόν τον πολιτισμό του οποίου η προέλευση είναι άγνωστη και που φαίνεται να έχει ωθηθεί πρώτα στα άκρα του. Κατώτερος ο Κομφούκιος! Στην πραγματικότητα [...] υπάρχουν έγγραφα που σίγουρα αποδεικνύουν ότι η κίτρινη φυλή [...] δεν είναι σε καμία περίπτωση κατώτερη [από αυτή των Ευρωπαίων].

Από οικονομική άποψη, ο γαλλικός αποικισμός είχε στόχο να βρει διεξόδους για την εξαγωγή της βιομηχανικής παραγωγής, ενώ ο βρετανικός αποικισμός είχε στόχο, αντίθετα, να βρει πρώτες ύλες και να τις θέσει στην υπηρεσία της βιομηχανίας του Ηνωμένου Βασιλείου.

Από φιλοσοφική άποψη, ο γαλλικός αποικισμός δικαιολογήθηκε με την θεωρία των φυλών και την ιεραρχία τους. Αλλά ήταν ξεκάθαρο από την αρχή ότι κανένας Γάλλος δεν μπορούσε να το πιστέψει. Το επιχείρημα αυτό προέκυψε αποκλειστικά από την πολιτική επικοινωνία. Επιπλέον, σε αντίθεση με άλλους αποικιακούς λαούς, οι Γάλλοι προσπαθούσαν πάντα να κατανοήσουν τον πολιτισμό των χωρών όπου εγκαταστάθηκαν και να ανακατευτούν με άλλους λαούς. Αντίθετα, οι Βρετανοί τους δημιούργησαν αποκλειστικά κλαμπ στις αποικίες τους, ενώ οι Γερμανοί απαγόρευσαν τους «διαφυλετικούς γάμους» (1905).

Μετά τον Γαλλο-Πρωσικό Πόλεμο του 1870, οι εθνικιστές ονειρεύονταν την απελευθέρωση της Αλσατίας-Μοζέλας, όπου για 48 χρόνια είχαν σκεπάσει το άγαλμα που κοσμούσε την Place de la Concorde με μαύρη πένθιμη κρέπα. Αντίθετα, οι υποστηρικτές του αποικισμού σκόπευαν να εκτρέψουν τους στρατούς από την αποστολή τους να υπερασπιστούν το έθνος και να τους κάνουν «δυνάμεις προβολής», ικανές να κατακτήσουν μακρινούς ορίζοντες.

Γι’ αυτό είναι άδικο σήμερα να κρίνουμε τον γαλλικό αποικισμό στο σύνολό του, κάτι που θα ήταν καλό ή κακό από μόνο του, γιατί τα δύο ρεύματα έχουν αφήσει παντού το στίγμα τους. Θυμάμαι με συγκίνηση τον πρόεδρο της Συριακής Λαϊκής Συνέλευσης που με ξενάγησε στα κτίρια του ιδρύματός του. Πρώτα μου εξήγησε ότι είχαν βομβαρδιστεί δύο φορές από το Γαλλικό «Αποικιακό Κόμμα». Η πρώτη, το 1920, για να επιβάλει την εντολή της Κοινωνίας των Εθνών, η δεύτερη το 1945, όταν η Συρία ήταν ήδη ανεξάρτητη για τέσσερα χρόνια και συμμετείχε στη δημιουργία των Ηνωμένων Εθνών. Αφού υποκλιθήκαμε μπροστά στο πολεμικό μνημείο του κοινοβουλίου, ο πρόεδρος μου είπε την ιστορία της κρίσης ενός επαναστάτη ηγέτη που ζήτησε την απομάκρυνση των Γάλλων κατακτητών. Ενώπιον του στρατοδικείου, ο δικηγόρος του υποστήριξε ότι αυτός ο Σύρος δεν είχε κάνει τίποτα άλλο από το πατριωτικό του καθήκον, σε πλήρη συμμόρφωση με το ιδανικό της Γαλλικής Δημοκρατίας. Οι ένορκοι, που επιλέχθηκαν τυχαία από τους Γάλλους στρατιώτες, αποφάσισαν ομόφωνα να τον αφήσουν ελεύθερο. Oι στρατηγοί απάντησαν μεταφέροντας τους σε άλλες αποικίες και τοποθετώντας τους στην πρώτη γραμμή, με την ελπίδα ότι θα πέσουν στη μάχη. Ο πρόεδρος της Συνέλευσης μοιράστηκε τότε τις σκέψεις του μαζί μου: τελικά, πολλοί από εμάς πεθάναμε, θύματα του «Αποικιακού Κόμματος», αλλά και εσείς στη Γαλλία, πληρώσατε το τίμημα για το ίδιο ιδανικό που μας οδηγεί και τους δύο. Από πολλές απόψεις, ο γαλλικός αποικισμός είναι φρίκη, αλλά δεν ήταν θέληση της Γαλλίας, αφού όχι ένας, αλλά όλοι οι ένορκοι που ανάφερε, είχαν κάνει κοινό μέτωπο με τους Σύρους επαναστάτες και αφού ο βομβαρδισμός του 1945 ήταν πρωτοβουλία του στρατηγού Oliva-Roget εν αγνοία της προσωρινής κυβέρνησης του Charles De Gaulle που τον απέλυσε αμέσως.

Ωστόσο, όταν έφτασε η αποαποικιοποίηση, Γάλλοι στρατιώτες που μόλις είχαν απελευθερώσει τη χώρα τους από τη ναζιστική κατοχή αποφάσισαν να παρατείνουν το αυτοκρατορικό όνειρο. Ο βομβαρδισμός της Δαμασκού προανάγγειλε τις σφαγές του Haiphong (Ινδοκίνα) και του Setif (Αλγερία). Έτσι έκαναν φρικτούς πολέμους για το μεγαλείο της Αυτοκρατορίας. Αυτοί οι άνδρες ήταν πεπεισμένοι ότι δεν έπρεπε να εγκαταλείψουν τους λαούς που κατακτήθηκαν και εν μέρει είχαν ενσωματωθεί στη γαλλική Δημοκρατία. Η δέσμευσή τους δεν είχε καμία σχέση με πολιτικά κόμματα, ορισμένοι ήταν δεξιοί, άλλοι αριστεροί. Απλώς ήταν ανίκανοι να σκεφτούν από τη σκοπιά των αποικισμένων λαών.

Η Νέα Καληδονία

Αυτό το πνευματικό μπλοκάρισμα είναι ακόμα εμφανές σήμερα στη Νέα Καληδονία και στην Μαγιότ. Πολλοί Γάλλοι είναι ανίκανοι να σκεφτούν το βάσιμο της ανεξαρτησίας. Το «Αποικιακό Κόμμα» -το οποίο δεν ήταν ποτέ πολιτικό κόμμα, αλλά ένα διακομματικό λόμπι- εξακολουθεί να δρα. Για να πείσει τους αναποφάσιστους, χρειάζεται απλώς να κρύψει ορισμένα κομμάτια του παζλ. Όμως, γενικά, όταν το πληροφορούνται, οι Γάλλοι παίρνουν θέση υπέρ της ανεξαρτησίας και ζητούν συγγνώμη που δεν την υποστήριξαν μέχρι τότε.

Οι Γάλλοι έχουν αόριστη μνήμη από το εθνικό δημοψήφισμα του 1988, που εγκρίνει τις συμφωνίες του Ματινιόν. Γνωρίζουν ότι μια διαδικασία αποαποικιοποίησης είχε ξεκινήσει στη Νέα Καληδονία και ότι, μέσα σε τριάντα χρόνια, οι αποαποικιοποιημένοι Κανάκ θα μπορούσαν να αποφασίσουν είτε να παραμείνουν στη γαλλική Δημοκρατία είτε να γίνουν ανεξάρτητοι. Η ιδέα ότι μόλις μορφώνονται, οι αποικισμένοι λαοί θα μπορούσαν να ενσωματωθούν με πλήρη ισότητα στον κόρφο της γαλλικής Δημοκρατίας εξακολουθούσε να εμφανίζεται στο κείμενο του Συντάγματος μέχρι το 1995, με την ονομασία «Γαλλική Κοινότητα» (Τίτλος XII).

Οι Γάλλοι δεν καταλαβαίνουν γιατί ένα ξαφνικό ξέσπασμα βίας στοίχισε τη ζωή σε περίπου δέκα ανθρώπους και προκάλεσε ζημιές ενός δισεκατομμυρίου ευρώ.

Ο Τύπος παίζει εδώ πάλι προπαγανδιστικό ρόλο κρύβοντας πολλές πληροφορίες. Βέβαια, μέσω τριών διαδοχικών τοπικών δημοψηφισμάτων, οι Νεοκαληδονίτες απέρριψαν την ανεξαρτησία τους. Το τελευταίο (2021) μάλιστα το απέρριψε με συντριπτική πλειοψηφία 96,5%. Βέβαια, οι αυτονομιστές μποϊκόταραν μαζικά αυτή τη διαβούλευση, αλλά είναι, όπως μας λένε, γιατί ήταν βέβαιοι ότι θα έχαναν. Με τίποτα! Η αλήθεια είναι ότι ζήτησαν να αναβληθεί η ψηφοφορία πρώτα για ένα χρόνο και μετά, με πνεύμα συμβιβασμού, μόνο για δύο μήνες. Το αρχιπέλαγος διέσχισε η πανδημία της Covid-19. Πολλοί ηλικιωμένοι είχαν πεθάνει. Στην κουλτούρα των Κανάκ απαιτείται ένας χρόνος πένθους μετά από κάθε θάνατο. Ήταν επομένως αδύνατο για τους αυτονομιστές να ηγηθούν μιας εκλογικής εκστρατείας κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, όπως ήταν αδύνατο για τον λαό τους, κατά τη διάρκεια αυτού του πένθους, να αποφασίσει για την ανεξαρτησία του εντός ή εκτός της Δημοκρατίας. Τελικά, πρότειναν τη μείωση της αναβολής της ψηφοφορίας κατά δύο μήνες, προκειμένου να μπορέσουν να τελέσουν την κηδεία τους. Η άρνηση του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν για οποιαδήποτε ρύθμιση θεωρήθηκε ως άρνηση του πολιτισμού τους. Όχι μόνο οι αυτονομιστές μποϊκόταραν αυτό το δημοψήφισμα, αλλά μαζί τους σχεδόν όλοι οι Κανάκ. Δεν ήταν πολιτικό ζήτημα, αλλά πολιτισμικό. Ο σεβασμός και η εμπιστοσύνη που είχαν σφυρηλατηθεί πάνω από τριάντα χρόνια εξαφανίστηκαν σε τρία χρόνια.

Σαν να μην έφτανε, η διαδικασία της Συμφωνίας του Matignon προέβλεπε μια μη αναστρέψιμη μεταφορά ορισμένων εξουσιών από το Παρίσι στη Νουμέα. Περαιτέρω, στο τέλος της διαδικασίας αποαποικιοποίησης και των τριών τοπικών δημοψηφισμάτων, το εκλογικό σώμα της Νέας Καληδονίας θα επεκτεινόταν με άτομα που εγκαταστάθηκαν στην επικράτεια μετά το 1988. Οι υποστηρικτές της προσκόλλησης στη Δημοκρατία, ή για να είμαστε πιο σαφείς, οι υποστηρικτές του αποικισμού, πιέσανε σκληρά για να πραγματοποιηθεί αυτή η αναπροσαρμογή όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Δημογραφικά, οι Κανάκ έχουν γίνει πράγματι μειοψηφία στη χώρα τους. Οι «πιστοί» (sic) οργάνωσαν διάφορες διαδηλώσεις στις οποίες οι Κανάκ απάντησαν με αντιδιαδηλώσεις συγκεντρώνοντας διπλάσιο κόσμο. Στη συνέχεια, ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν συμπεριέλαβε στην ημερήσια διάταξη της Εθνοσυνέλευσης και της Γερουσίας τη σύγκληση των δύο συνελεύσεων στο Κογκρέσο για να συμπεριληφθεί στο Σύνταγμα το νέο εκλογικό σώμα της Νέας Καληδονίας. Αυτό είναι που άναψε το πυρίτιο.

Οι «πιστοί» και ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν είναι επομένως οι μόνοι υπεύθυνοι για τη διακοπή της διαδικασίας αποαποικιοποίησης και των ταραχών που ακολούθησαν. Το ανεμοστρόβιλο ταξίδι του προέδρου Μακρόν στη Νέα Καληδονία δεν έφερε κάτι νέο. Αντίθετα, επιβεβαίωσε, με την απουσία προτάσεων, ότι θα συνεχίσει να μην ακούει τους Κανάκ και να περιφρονεί τον πολιτισμό τους. Είναι λοιπόν βέβαιο ότι η κατάσταση θα χειροτερέψει τα επόμενα τρία χρόνια. Είναι απίθανο ο διάδοχος του Εμανουέλ Μακρόν να μπορέσει να αποκαταστήσει τις ζημιές του. Όλα τα γειτονικά κράτη πιστεύουν ότι η Νέα Καληδονία θα αποκτήσει την ανεξαρτησία της με τη βία. Συνεπώς, για να προστατεύσουν τους υπηκόους τους από τη βία της επανάστασης που μόλις άρχισε, τους επαναπατρίστηκαν.

Η κύρια πηγή πλούτου της Νέας Καληδονίας είναι η εκμετάλλευση του νικελίου. Αυτή μοιράζεται από δύο εταιρείες, την SLN και την Prony Ressources. Έχουν μια οργάνωση αγγλικού τύπου που επιτρέπει να συγκαλύπτεται η ταυτότητα των μετόχων τους. Πριν από τη συμφωνία του Matignon (1988), ο τομέας ελεγχόταν εξ ολοκλήρου από τους Rothschild, πρώην εργοδότες του Emmanuel Macron.

Η Μαγιότ

Η περίπτωση της Μαγιότ είναι πολύ διαφορετική στο ότι δεν υπάρχει κίνημα ανεξαρτησίας, αλλά επιθυμία από την πλευρά των Κομόρων να ξαναχτίσουν την ενότητά τους όπως η Γαλλία είχε ξαναχτίσει τη δική της ανακτώντας την Αλσατία και τη Μοζέλα. Αυτό το σημείο, το υπέδειξα παραπάνω, δεν το ήθελαν οι υποστηρικτές του αποικισμού.

Το 1973, η Γαλλία διαπραγματεύτηκε μια συμφωνία με τον πρόεδρο της κυβέρνησης του εδάφους, Ahmed Abdallah Abderamane. Την υπέγραψε ο υπουργός των Γαλλικών Υπερπόντιων Εδαφών, ο κεντρώος Μπερνάρ Στάζι. Το Παρίσι ανέλαβε να οργανώσει δημοψήφισμα ανεξαρτησίας σε όλο το αρχιπέλαγος και να μην το διαιρέσει.

Οι Κομόρες ψήφισαν συντριπτικά υπέρ της ανεξαρτησίας τους, με εξαίρεση το νησί της Μαγιότ. Οι υποστηρικτές του αποικισμού στη συνέχεια υποστήριξαν ότι το άρθρο 53 του Συντάγματος του 1958 ορίζει ότι «Καμία μεταβίβαση, καμία ανταλλαγή, καμία προσθήκη εδάφους δεν ισχύει χωρίς τη συγκατάθεση των ενδιαφερόμενων πληθυσμών». Ωστόσο, η Μαγιότ αγοράστηκε από τη Γαλλία πριν από το υπόλοιπο του αρχιπελάγους και ο νόμος του δημοψηφίσματος όριζε ότι το Παρίσι θα εφάρμοζε τη βούληση των «πληθυσμών» και όχι του «πληθυσμού». Ο πρόεδρος Valéry Giscard d’Estaing, ο οποίος ήταν υποστηρικτής της γαλλικής Αλγερίας, αποφάσισε να χωρίσει τη Μαγιότ από το αρχιπέλαγος. Η Ένωση των Κομορών μπήκε στα Ηνωμένα Έθνη, χωρίς τη Μαγιότ. Εκείνη την εποχή, σχεδόν όλα τα κράτη μέλη του ΟΗΕ εξοργίστηκαν από τη μη συμμόρφωση της Γαλλίας με τη γραπτή της δέσμευση του 1973.

Στη συνέχεια, το «Αποικιακό Κόμμα», που δεν έχει χωνέψει αυτή την ανεξαρτησία περισσότερο από τις άλλες, θα προσπαθήσει να ανακτήσει τον έλεγχο του υπόλοιπου του αρχιπελάγους. Τα δύο ρεύματα που συγκρούστηκαν για τον αποικισμό πολέμησαν ξανά. Αλλά μετά την ανεξαρτησία της Αλγερίας, το «Αποικιακό Κόμμα» δεν μπορούσε πλέον να υπολογίζει τον στρατό. Ως εκ τούτου, βασίστηκε σε έναν πρώην στρατιώτη που είχε μετακομίσει στον ιδιωτικό τομέα, τον «μισθοφόρο» Μπομπ Ντενάρ. Εντέλει, ο πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, το 2009, μετέτρεψε τη Μαγιότ σε νομό, όπως συνέβαινε με την Αλγερία πριν από την ανεξαρτησία της.

Σήμερα, η εισροή των Κομοριανών στη Μαγιότ προκαλεί εκτεταμένη βία, ενώ δεν υπάρχει βία στην Ένωση των Κομορών. Από γαλλική σκοπιά, αυτοί οι μετανάστες είναι παράνομοι, αλλά από την πλευρά των Κομορών, είναι οι Γάλλοι εκεί που είναι παράνομοι. Το 2023, ο υπουργός Εσωτερικών, Gérard Darmanin, ανέπτυξε 1.800 αστυνομικούς στο πλαίσιο της επιχείρησης Wuambushu (ανάκτηση του ελέγχου). Είναι λίγο περισσότερο από σήμερα στη Νέα Καληδονία. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου φωνάζαν «Όχι στη Γαλλία», «Όχι στη γαλλική παρουσία στη Μαγιότ» σε μεγάλες διαδηλώσεις στο Μορόνι.

Η Μαγιότ είναι απαραίτητη για τον γαλλικό στρατό. Σταθμεύει εκεί μια μονάδα της Λεγεώνας των Ξένων που ελέγχει τα Glorious Islands (είναι έδαφος της Μαδαγασκάρης που καταλαμβάνεται παράνομα από τη Γαλλία). Πάνω απ ’όλα, διαθέτει ένα κέντρο ηλεκτρομαγνητικής αναχαίτισης συνδεδεμένο με το δίκτυο Echelon των "Five Eyes" (Αυστραλία, Καναδάς, Ηνωμένες Πολιτείες, Νέα Ζηλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο).

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα κράτη που υποφέρουν από τη δυτική κατασκοπεία υποστηρίζουν ήδη την προσάρτηση της Μαγιότ στην Ένωση των Κομόρων. Αυτό ισχύει μεταξύ άλλων για τη Ρωσία και την Κίνα.

Συμπέρασμα

Ορισμένα από τα υπερπόντια εδάφη και νομούς δεν αποτέλεσαν αντικείμενο αποικισμού, για παράδειγμα το νησί Ρεϋνιόν ήταν ακατοίκητη πριν γίνει ιδιοκτησία της Γαλλίας. Άλλα, όπως η Γουαδελούπη και η Μαρτινίκα, αποικίστηκαν και στη συνέχεια αποαποικιοποιήθηκαν. Ως εκ τούτου, η Γαλλία μπορεί να τα κρατήσει σύμφωνα με το δίκιο, εφόσον το αποδέχονται οι αυτόχθονες πληθυσμοί. Ωστόσο, πρέπει να έχει κατά νου ότι οποιαδήποτε εγκατάλειψη των τοπικών πληθυσμών θα τους ωθήσει να απαιτήσουν την ανεξαρτησία τους. Αυτό συνέβη στη Νέα Καληδονία.

Σε άλλες περιπτώσεις, όπως η Μαγιότ, η Γαλλία αθέτησε τον λόγο της διαιρώντας τις Κομόρες. Ό,τι κι αν γίνει στη συνέχεια, δεν είναι πια η Γαλλία στο σπίτι της εκεί, και μια μέρα θα πρέπει να επιστρέψει αυτό το νησί στο αρχιπέλαγος του οποίου το στέρησε.