η ένταξη του γιουάν στα Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα

Η Κίνα είναι έτοιμη για να χρησιμοποιήσει το γιουάν ως αντίβαρο στην κυριαρχία του δολαρίου στο Διεθνές Νομισματικό Σύστημα. Το 2009, ο Zhou Xiaochuan, διοικητής της Λαϊκής Τράπεζας της Κίνας, απηύθυνε έκκληση για τη μεταβολή του παγκόσμιου αποθεματικού συστήματος∙ οι βίαιες διακυμάνσεις του δολαρίου απαιτούσαν να ενισχυθεί η παγκόμια οικονομία με μεγαλύτερη σταθερότητα και εμπιστοσύνη. Τελικώς, η Κίνα εναντιώθηκε στην ανάληψη του κόστους κρίσης που είχε αρχίσει στο χρηματιστήριο αξιών της Νέας Υόρκης.

Υπό την ίδια οπτική, το πρακτορείο ειδήσεων Xinhua δημοσίευσε ένα αμφιλεγόμενο κύριο άρθρο τον Οκτώβρη του 2013 που αφορούσε την αποαμερικανοποίηση του κόσμου: το ανεύθυνο χρέος εκ μέρους της κυβέρνησης του Μπαράκ Ομπάμα αύξανε τις «δομικές ανισορροπίες» κι έτσι φανέρωνε την επείγουσα ανάγκη για μείωση της εξουσίας και της επιρροής των Ηνωμένων Πολιτειών [1]. Τώρα, το Μάρτιο του 2015, ο Li Keqiang, πρωθυπουργός της Κίνας, ζήτησε από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) να συζητηθεί η ένταξη του γιουάν στα Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα (ΕΤΔ).

Τα ΕΤΔ είναι διεθνή αποθεματικά στοιχεία ενεργητικού που δημιουργήθηκαν τη δεκαετία του 60 απο το ΔΝΤ για να συμπληρώσουν τα αποθεματικά των κεντρικών τραπεζών και να υποστηρίξουν το σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του 1944. Στην αρχή, τα ΕΤΔ ορίστηκαν σε σχέση με μια τιμή ισοδύναμη με 0,888 γραμμάρια χρυσού. Ωστόσο, από τη στιγμή που ο Αμερικανός πρόεδρος Ριτσαρντ Νίξον έθεσε τέλος στις συμφωνίες του Bretton Woods στις αρχές της δεκαετίας του 70, τα ΕΤΔ ορίστηκαν με βάση ένα καλάθι νομισμάτων.

Στην πραγματικότητα, τα κράτη μέλη του ΔΝΤ αγοράζουν τα ΕΤΔ για να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. Σε άλλες περιπτώσεις, τα πουλάνε για να προσαρμόσουν τη σύνθεση των διεθνών αποθεματικών τους. Σε αυτό το πλαίσιο, το ΔΝΤ δρα με την ιδιότητα του μεσολαβητή μεταξύ των μελών του και των εξουσιοδοτημένων κατόχων των ΕΤΔ για να εγγυηθεί τις ανταλλαγές σε νομίσματα «ελεύθερης χρήσης».

Κάθε πέντε χρόνια ο έλεγχος των ΕΤΔ απο το ΔΝΤ ελέγχει θεωρητικά τη σημασία των νομισμάτων στα παγκόσμια χρηματοπιστωτικά και εμπορικά συστήματα. Ωστόσο και παρά τον αυξανόμενο πρωταγωνιστικό ρόλο των αναδυόμενων χωρών στην παγκόμια οικονομία, η σύνθεση των ΕΤΔ έχει διατηρηθεί αναλλοίωτη: το αμερικάνικο δολάριο διατηρεί το 42% του χαρτοφυλακίου, ακολουθούμενο από το ευρώ με ένα 37,4%, την αγγλική στερλίνα με ένα 11,3% και τέλος το γιαπωνέζικο γιεν με ένα 9,4%.

Πώς είναι δυνατό ότι παρά την πτώση του δολαρίου από το 70% στο 60% στη σύνθεση των αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών τα τελευταία 15 χρόνια, δεν έχει μεταβληθεί στο ελάχιστο το μερίδιο εξουσίας των Ηνωμένω Πολιτειών στο ΔΝΤ; Είναι προφανές ότι μια τέτοια δυσαναλογία δυσαρεστεί τους αρχηγούς του Κομμουνιστικού Κόμματος που υποστηρίζουν ότι, λόγω της ηγετικής θέσης της Κίνας στην παγκόσμια οικονομία, της αξίζει να έχει μεγαλύτερο βάρος στη λήψη αποφάσεων στο ΔΝΤ, όπως επίσης και η ένταξη του γιουάν στα ΕΤΔ.

Γενικά, υπάρχουν δύο κριτήρια που πρέπει να ληφθούν υπόψη για να ενταχθεί ένα νόμισμα στα ΕΤΔ. Κατά πρώτον, η εν λόγω οικονομία πρέπει να έχει μια αυξημένη συμμετοχή στις παγκόσμιες εξαγωγές∙ η Κίνα τηρεί επακριβώς αυτή τη θεώρηση. Και κατά δεύτερον, το νόμισμα πρέπει να είναι πλήρως μετατρέψιμο, δηλαδή, η εκδότρια χώρα πρέπει να διατηρεί ανοιχτό το ισοζύγιο κεφαλαίων (που εμπεριέχει τα δάνεια και τις επενδύσεις χαρτοφυλακίου), ώστε οι επενδυτές των υπολοίπων χωρών να μπορούν να αγοράζουν και να πουλάνε χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία στο εν λόγω νόμισμα και να είναι οι «ελεύθερες δυνάμεις της αγοράς» οι οποίες να καθορίζουν τις τιμές τους.

Στην περίπτωση της Κίνας, το δεύτερο κριτήριο είναι το πιο αμφιλεγόμενο. Το 2010, στο πλαίσιο της 41ης επετείου των ΕΤΔ, οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ απέρριψαν την ένταξη του γιουάν με το επιχείρημα ότι υπόκειτο σε ελέγχους κεφαλαίου. Επιπρόσθετα, δόθηκε έμφαση στο γεγονός ότι μόνο κάποιες χώρες πραγματοποιούσαν συναλλαγές σε αυτό το νόμισμα. Τελος, υποστήριξαν ότι η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας διατηρούσε υποτιμημένη την αξία συναλλαγής του γιουάν και με αυτόν τον τρόπο στήριζε την υπεροχή του κινέζικου γίγαντα στον τομέα της κατεργασίας στην παγκόσμια αγορά.

Οι αρχές του ΔΝΤ δε μπορούν να συλλάβουν ότι, σε αντίθεση με άλλες αναδυόμενες χώρες, η κινέζικη κυβέρνηση καθορίζει εκείνη το πότε θα κάνει το άνοιγμα στο ισοζύγιο κεφαλαίων και την απελευθέρωση του νομίσματος. Οι εμπειρίες της οικονομικής κρίσης στη Λατινική Αμερική και την ασιατική ήπειρο κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 80 και του 90 αντίστοιχα, κατέστησαν ξεκάθαρες τις τρομερές συνέπειες της υιοθέτησης, χωρίς περιορισμούς, των αρχών της Συναίνεσης της Ουάσινγκτον σε όλο τον κόσμο.

Η Κίνα, ωστόσο, έμαθε καλά το μάθημά της από την οικονομική ιστορία. Με επιτυχημένο τρόπο, απέφυγε να πέσει στις προκλήσεις του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ και της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, θεσμοί που δια μέσου του προέδρου του ΔΝΤ ως παγκόσμιου εκπροσώπου, την κατηγορούν ότι διαχειρίζεται την ισοτιμία του γιουάν και συνεπώς επιμένουν στο χωρίς διακρίσεις άνοιγμα του ισοζυγίου των κεφαλαίων.

Δε χωρά αμφιβολία ότι εν μέσω της οικονομικής αβεβαιότητας προερχόμενης από την κρίση με τα ενυπόθηκα δάνεια χαμηλής ιδιαίτερα πιστοληπτικής αξιολόγησης (subprime), είναι πιο βολικό για την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να χρησιμοποιεί αποδιοπομπαίους τράγους αντί να αναλαμβάνει τις δικές της ευθύνες.

Ωστόσο, οι Κινέζοι επικεντρώνουν τις δυνάμεις τους στο εσωτερικό και προχωρούν βαθμιαία στη διαδικασία της οικονομικής απελευθέρωσης. Από τη μια μεριά, θα αυξήσουν τα κίνητρα για τη συμμετοχή στο κινέζικο πρόγραμμα με το όνομα Καθεστώς Ξένου Θεσμικού Επενδυτή σε Ρενμίνμπι (RQFII, αρχικά στα αγγλικά). Ταυτόχρονα, θα προωθήσουν το σχέδιο «Stock-Connect», τον πειραματικό μηχανισμό που από το Νοέμβρη του 2014 επιτρέπει την αγορά και την πώληση εταιρικών μετοχών στην ηπειρωτική Κίνα δια μέσου της οικονομικής αγοράς του Χονγκ Κονγκ.

Αν και είναι αλήθεια ότι οι ιδιωτικές τράπεζες θα έχουν μεγαλύτερη επιρροή στα πιστωτικά κυκλώματα, η κινέζικη κυβέρνηση έχει θέσει τη διαχείριση των κινδύνων ως τη μέγιστη προτεραιότητα: η αποπληθωριστική τάση (πτώση τιμών) απειλεί με υπονόμευση την οικονομική ανάπτυξη και την οικονομική σταθερότητα. Η Κίνα θα θέσει σε ισχύ ένα σύστημα ασφάλειας των καταθέσεων τους ερχόμενους μήνες. Με αυτόν τον τρόπο, οι τράπεζες θα πληρώνουν ασφάλιστρα και ένας κεντρικός οργανισμός θα είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση του χρήματος. Στις περιπτώσεις αδυναμίας πληρωμής, θα καταβληθεί μέγιστη αποζημίωση 500.000 γιουάν (81.500 δολάρια) ανά κατάθεση. Το μέτρο είναι αναγκαία συνθήκη για την απελευθέρωση των επιτοκίων καταθέσεων και κατόπιν των επιτοκίων αναφοράς. Ο σκοπός είναι να δοθεί ένα μεγαλύτερο εύρος στο γιουάν.

Από την άλλη πλευρά, πρέπει να θυμίσουμε ότι το 2005, το γιουάν έσπασε το σταθερό δεσμό του με το δολάριο (8,28 γιουάν ανά δολάριο) και τέθηκε σε ένα εύρος διακύμανσης γύρω στο 0,3%. Από τότε, τα όρια διακύμανσης του νομίσματος έχουν αυξηθεί σε 3 περιπτώσεις. Η πιο πρόσφατη αύξηση έγινε το Μάρτιο του 2014 όταν τα περιθώρια καθορίστηκαν στο 2%.

Τα τελευταία πέντε χρόνια, αν και το γιουάν εκτιμήθηκε περισσότερο από 10% σε σχέση με το αμερικάνικο νόμισμα, ο οικονομικός μυς της Κίνας ενδυναμώθηκε. Η γεωπολιτική περιτείχιση των θαλασσών της νοτιοανατολικής Ασίας από το Πεντάγωνο και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ απέτυχε ως στρατηγική συγκράτησης: η Κίνα αυξάνει τις ροές εμπορίου και επένδυσης στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, τις χώρες της Βορείου Αφρικής, της Μέσης Ανατολής, της Ευρώπης, κτλ.

Ακόμα και με τις ΗΠΑ, η Κίνα αύξησε τους δεσμούς της όσον αφορά τον οικονομικό τομέα. Μεταξύ 2007 και 2014, η κινέζικη κυβέρνηση διπλασίασε το ύψος των εισαγωγών της από 62 δις σε 124 δις δολάρια, σύμφωνα με την Υπηρεσία Απογραφών των ΗΠΑ (United States Census Bureau). Ποιες είναι τότε οι τρομερές συνέπειες του «αθέμιτου εμπορίου» και της «συναλλαγματικής διαχείρισης» που βλάπτουν τις αμερικάνικες εταιρείες;

Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες δρουν μονόπλευρα στους τομείς της οικονομίας και της γεωπολιτικής, η Κίνα ανοίγει δρόμο δια μέσου της υπέρμετρης αύξησης του εξωτερικού της εμπορίου που, παρεπιπτόντως, αποτελεί την πιο σημαντική δύναμη της διεθνοποίησης του γιουάν. Όταν η Κίνα μετατράπηκε στην πρώτη εξαγωγική δύναμη πάνω από τις ΗΠΑ το 2007, οι συναλλαγές άρχισαν να υιοθετούν το γιουάν ως αντικαταστάτη του δολαρίου. Σύμφωνα με τις προβλέψεις που επεξεργάστηκε η HSBC, η αναλογία του κινέζικου εμπορίου εκπεφρασμένο σε γιουάν θα περάσει από 25% σε 50% τα επόμενα πέντε χρόνια [2].

Τον Οκτώβρη του 2013, το γιουάν ξεπέρασε το ευρώ ως το δεύτερο πιο χρησιμοποιούμενο νόμισμα στις εργασίες εμπορικής χρηματοδότησης [3]. Δια μέσου της ηπειρωτικής Κίνας, του Χονγκ Κονγκ και της Σιγκαπούρης ως κύρια κέντρα έκδοσης, τα εμπορικά δάνεια σε γιουάν κατέγραψαν μια συμμετοχή της τάξης του 9,43% στις αρχές του 2015, μια αύξηση του 30% σε σύγκριση με το 2013 [4].

Το Γενάρη του 2015 και χωρίς προηγούμενο, το γιουάν μετατράπηκε στο πέμπτο πιο χρησιμοποιούμενο νόμισμα στις παγκόσμιες συναλλαγές πάνω κι από το καναδικό και το αυστραλιανό δολάριο, σύμφωνα με την αναφορά της Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication (ή SWIFT, αρχικά στα αγγλικά) [5]. Μόλις τέσσερα χρόνια πριν, μια μικρή ομάδα από 900 τραπεζικά ιδρύματα πραγματοποιούσε συναλλαγές σε γιουάν. Στα τέλη του 2014, ο αριθμός αυξήθηκε σε πάνω από 10.000 ιδρύματα.

Σύμφωνα με την Κριστίν Λαγκάρντ, πρόεδρο του ΔΝΤ, η ένταξη του γιουάν στα ΕΤΔ είναι ένα επικείμενο γεγονός. Ωστόσο, αρνείται να συγκεκριμενοποιήσει το πότε θα λάβει χώρα [6]. Όπως συμβαίνει σήμερα με τη μεταρρύθμιση του συστήματος αντιπροσώπευσης του ΔΝΤ, οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιτίθενται σε οποιαδήποτε αλλαγή προσανατολισμένη στην αποδυνάμωση του πρωταγωνιστικού ρόλου του δολαρίου.

Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλες αποφάσεις που χρειάζονται το 85% της αποδοχής των μελών του ΔΝΤ με υποχρεωτικό τρόπο, η ψηφοφορία για να ενταχθεί ένα νόμισμα στα ΕΤΔ απαιτεί μόνο το 70% των ψήφων υπέρ, οπότε η ισχύς του βέτο της Ουάσινγκτον (17,69%) στερείται οποιασδήποτε σπουδαιότητας.

Τι αλλαγές θα επέλθουν στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, σε περίπτωση που το γιουάν καταφέρει την ένταξη στα ΕΤΔ; Τα συσσωρευμένα αποθεματικά σε γιουάν θα αναγνωρίζονταν τελικά από το ΔΝΤ∙ η έκδοση τίτλων και το άνοιγμα τραπεζικών λογαριασμών σε γιουάν θα αύξαναν σε σημαντικό βαθμό. Επιπρόσθετα, η μείωση του κόστους συναλλαγών, θα ωθούσε την εξάπλωση των κινέζικων εταιρειών υπερπόντια. Από τη στιγμή που το γιουάν ενσωματωθεί στα ΕΤΔ, το κινέζικο νόμισμα θα ξεπερνά σε βαρύτητα τόσο το ιαπωνικό γιεν όσο και τη στερλίνα [7].

Αναμφίβολα, η άνοδος του γιουάν έχει καταστεί ασταμάτητη. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Massimiliano Castelli, διευθυντή στρατηγικής για τις κρατικές αγορές στην UBS, το 2020 οι κεντρικές τράπεζες θα αυξήσουν κατά 500 δις δολάρια τα αποθεματικά τους στο «νόμισμα του λαού» (Ρενμίνμπι) [8].

Οι συζητήσεις όσον αφορά την ένταξη του γιουάν στα ΕΤΔ θα πραγματοποιηθούν τον ερχόμενο Μάιο. Το Νοέμβρη θα ψηφιστεί, ενδεχομένως, η πρωτοβουλία εκ μέρους της Κίνας και το Γενάρη του 2016 θα υλοποιηθούν οι αλλαγές. Θα μπορέσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους να στρέψουν την πλειοψηφία των μελών του ΔΝΤ ενάντια στη διεθνοποίηση του γιουάν;